Witamina D - badanie. Wszystko, co musisz wiedzieć

Witamina D – charakterystyka

Pod nazwą „witamina D” kryją się dwie równoważne biologicznie formy: witamina D2, zwana również ergokalcyferolem, pochodząca z roślinnych źródeł pokarmowych i podawana w postaci doustnych suplementów, oraz witamina D3, znana również jako cholekalcyferol, która powstaje na skutek ekspozycji skóry na działanie promieniowania ultrafioletowego B (UVB) pochodzącego ze światła słonecznego i dostarczana jest w takich pokarmach jak tłuste ryby, produkty wzbogacane witaminą D (mleko, soki, margaryny, jogurty, produkty zbożowe, soja) oraz w doustnych suplementach.

Na całym świecie naturalne pokarmowe źródła witaminy D są ograniczone, a wzbogacanie pożywienia jest stosowane wybiórczo, niekonsekwentnie, w zbyt małym zakresie lub nie jest stosowane w ogóle. Dlatego dla większości ludzi głównym źródłem tej witaminy jest synteza skórna pod wpływem ekspozycji na światło słoneczne. Jednak na wielkość dawki UVB, która dociera do skóry, i na jej skuteczność wpływa wiele czynników, m.in. pora dnia, pora roku, szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza, ubiór, stosowanie kosmetyków z filtrami przeciwsłonecznymi, pigmentacja skóry i wiek. Z uwagi na małe nasłonecznienie Polska uważana jest za kraj ryzyka niedoboru witaminy D.

Rola witaminy D w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu

Witamina D jest niezbędnym elementem funkcjonowania naszego organizmu. Jej specyficzne właściwości sprawiają, że niedobór witaminy D może wiązać się z wieloma, często bagatelizowanymi objawami.

Witamina D bierze przede wszystkim udział w gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu. Dzięki jej działaniu na układ pokarmowy, nerki i kości zapewniony jest korzystny obrót wapniem i fosforem – składnikami mineralnymi, które są kluczowe do budowy kości, jak również do prawidłowego działania mięśni, układu nerwowego oraz wielu hormonów.

Witamina D3 wykazuje właściwości antyrodnikowe, przeciwzapalne i neuroprotekcyjne. Aktualnie wiemy, że jej długotrwały niedobór może wpływać na występowanie chorób otępiennych. Jej wpływ na rozwój innych chorób cywilizacyjnych pozostaje nadal przedmiotem dyskusji.

Kiedy należy wykonać badanie witaminy D?

Niedobór witaminy D w organizmie może dawać takie objawy jak bóle kostne, podatność na złamania kości, ale również nadmierna potliwość, drażliwość, nadpobudliwość, zaparcia, osłabienie siły mięśniowej oraz zaburzenia mineralizacji kości. Niedobór witaminy D łączony jest także z zaburzeniami snu, zaburzeniami nastroju oraz obniżeniem odporności organizmu.

Klasycznym objawem niedoboru witaminy D jest krzywica, obserwowana głównie u dzieci. W jej przebiegu dochodzi do rozmiękania struktury kostnej i podatności kości na deformacje. Krzywica obecnie występuje rzadko, z uwagi na powszechną suplementację niemowląt i dzieci starszych witaminą D.

Nadmiar witaminy D w organizmie to również niekorzystna sytuacja, która może nieść za sobą niepożądane objawy zdrowotne. Do symptomów nadmiaru witaminy D zalicza się takie niespecyficzne dolegliwości jak osłabienie, trudności z koncentracją, senność, wymioty, zaburzenia wypróżniania czy wielomocz. Są to objawy spowodowanego przez witaminę D nadmiaru wapnia w surowicy. Długotrwały nadmiar witaminy D może prowadzić do wystąpienia kamicy w obrębie dróg moczowych. Przedawkowanie witaminy D jest możliwe w przypadku przyjmowania wyższych dawek niż zalecane, bez kontroli lekarskiej.

Kto powinien regularnie badać poziom witaminy D?

Badanie witaminy D zaleca się głównie osobom, które z przyczyn zdrowotnych lub innych ograniczają przebywanie na słońcu, chorym na liczne schorzenia internistyczne, zwłaszcza w obrębie przewodu pokarmowego, a także pacjentom, u których objawy mogą sugerować niedobór tego składnika. Poziom witaminy D ma również znaczenie w niektórych schorzeniach reumatologicznych, zaburzeniach kostnych, hormonalnych i chorobach nerek.

Jak przygotować się do badania poziomu witaminy D?

Oznaczenie poziomu witaminy D nie wymaga przygotowania – od pacjenta pobierana jest na czczo krew żylna, w której oznaczany jest poziom witaminy D. W dniu badania nie jest zalecane przyjmowanie rano dodatkowej dawki witaminy, a jeśli stosujemy lek w dawce > 4000 jednostek międzynarodowych na dobę, nie należy również przyjmować leku poprzedniego dnia wieczorem.

Suplementacja witaminy D

Według aktualnych zaleceń dzienne spożycie witaminy D w Polsce powinno zależeć od wieku, czasu ekspozycji na słońce, nawyków żywieniowych oraz od stylu życia (w pierwszej kolejności zalecane są preparaty pod postacią cholekalcyferolu, w drugiej – pod postacią kalcyfediolu).

Dla różnych grup wiekowych prezentują się one następująco:

• niemowlęta w wieku 0-6 miesięcy – 400 jednostek międzynarodowych, niezależnie od metody karmienia;
• niemowlęta w wieku 6-12 miesięcy – 400-600 jednostek międzynarodowych, zależnie od dawki witaminy D przyjętej z pokarmem;
• dzieci w wieku 1-3 lat – 600 jednostek międzynarodowych przez cały rok, ze względu na niezalecane w tej grupie wiekowej przebywanie na słońcu;
• dzieci w wieku 4-10 lat – 600-1000 jednostek międzynarodowych;
• nastolatki w wieku 11-18 lat – 1000-2000 jednostek międzynarodowych;
• dorośli w wieku 19-65 lat – 1000-2000 jednostek międzynarodowych;
• seniorzy w wieku 65-75 lat – 1000-2000 jednostek międzynarodowych;
• seniorzy w wieku > 75 lat – 2000-4000 jednostek międzynarodowych – ze względu na zmniejszenie zdolności syntezy cholekalcyferolu w skórze, zaburzenia wchłaniania i zmieniony metabolizm witaminy D w podeszłym wieku.

Jakie są normy witaminy D? Interpretacja wyników

Za prawidłowy poziom witaminy D uważa się wartości w granicach 30-50 ng/ml (75-125 nmol/l). Wynik oznaczenia witaminy D w przedziale 20-30 ng/ml (50–75 nmol/l) sugeruje stężenie suboptymalne i wymaga zwiększenia dawki suplementacyjnej. Przy wartościach < 20 ng/ml (< 50 nmol/l) rozpoznaje się niedobór witaminy D i konieczne jest leczenie farmakologiczne.

Natomiast wartości > 100 ng/ml (250 nmol/l) uważane są za przedawkowanie witaminy D i wymagają jej odstawienia lub znacznej redukcji dawki.

Kto może skierować na bezpłatne badanie poziomu witaminy D?

Na bezpłatne badanie poziomu witaminy D (w ramach NFZ) może skierować lekarz specjalista inny niż lekarz o specjalizacji medycyna rodzinna. W praktyce badania oznaczenia poziomu witaminy D najczęściej są zlecane przez lekarza endokrynologa lub lekarza reumatologa. 

Czy badanie witaminy D jest refundowane?

Niestety badanie poziomu witaminy D nadal nie jest badaniem gwarantowanym w ramach koszyka świadczeń bezpłatnych w podstawowej opiece zdrowotnej.

Piśmiennictwo:

1. Kmieć P, Sworczak K. Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D. Forum Med Rodz 2017; 11(1): 38–46.
2. Kuciński J, Fryska Z, Wołejko A i wsp. Aktualne zalecenia w Polsce dotyczące suplementacji witaminy D. Med Og Nauk Zdr 2023; 29(4): 277–282.
3. Łupińska A, Michałus I, Zygmunt A i wsp. Leczenie niedoboru witaminy D w gabinecie lekarza POZ. Lekarz POZ 2022; 8(6): 413–421.