Zespół pyłkowo-pokarmowy

Zespól pyłkowo-pokarmowy – informacje podstawowe

Zespół pyłkowo-pokarmowy jest chorobą współistniejącą z sezonowym alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa i spojówek wywołanym przez pyłki, która manifestuje się jako niepożądana reakcja po spożyciu żywności reagującej krzyżowo z pyłkami. Zespół można rozpoznać na podstawie samego wywiadu, jednak „złotym standardem diagnostycznym” u osób z podejrzeniem alergii na pokarmy pozostaje doustna próba prowokacji. Uczulenie na pyłki drzew, traw lub chwastów poprzedza wystąpienie objawów alergii krzyżowej, zazwyczaj o kilka sezonów. Pacjenci z bardziej nasilonymi objawami uczulenia na pyłki częściej rozwijają objawy alergii krzyżowej.

Zespól pyłkowo-pokarmowy – przyczyny

Patogeneza zespołu jest powiązana z alergią oddechową na pyłki i wynikającą z niej reakcją krzyżową pomiędzy pyłkami a białkami żywności pochodzenia roślinnego (alergia pokarmowa klasy 2). Kontakt z alergenami pyłku przez drogi oddechowe stymuluje proces uczulenia na dany alergen i prowadzi do rozwoju objawów alergicznego nieżytu nosa. Po ekspozycji na surową żywność pochodzenia roślinnego zawierającą podobne antygeny przeciwciało IgE przeciwko pyłkom reaguje krzyżowo z białkiem pokarmowym pochodzenia roślinnego. Przeciwciała IgE mogą reagować krzyżowo z innym alergenem, również bez wcześniejszego kontaktu i uczulenia. Przyjmuje się, że do wystąpienia reaktywności krzyżowej pierwotna sekwencja pyłku i białek pokarmowych musi być identyczna w > 70%. Niektórzy pacjenci reagują na jeden konkretny pokarm, a inni na kilka. Należy zauważyć, że białka pochodzenia roślinnego są wrażliwe na ogrzanie, kwas solny i enzymy trawienne, dlatego w przewodzie pokarmowym tracą swoje właściwości alergenne i wywołują jedynie łagodne objawy ze strony błony śluzowej jamy ustnej. Najczęściej za reakcje krzyżowe odpowiedzialne są owoce (np. z rodziny Rosaceae) takie jak jabłka, gruszki, wiśnie, śliwki i brzoskwinie. Jednak każdy pokarm pochodzenia roślinnego może wywołać reakcję krzyżową, włącznie z warzywami, orzeszkami ziemnymi i orzechami drzewnymi, soją i innymi roślinami strączkowymi.

Zespól pyłkowo-pokarmowy – epidemiologia

W ostatnim czasie wzrosła częstość występowania alergii pokarmowych, a kryteria diagnostyczne zostały dobrze poznane. Zespół pyłkowo-pokarmowy jest uważany za najczęstszą alergię pokarmową u dorosłych i typową chorobę współistniejącą z pyłkowicą. Schorzenie obserwuje się także u dzieci w wieku przedszkolnym i starszych chorujących na sezonowe alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek wywołane pyłkami, a częstość występowania objawów stale rośnie wraz z wiekiem. Rzeczywista częstość występowania zespołu nie została jeszcze określona ze względu na dotychczasową niejasną definicję, zaniżanie informacji o łagodnych objawach i unikanie niektórych pokarmów przez pacjentów. Na częstość występowania alergii wpływają lokalna dieta oraz regionalna częstość występowania chorób atopowych. Czynnikami ryzyka u dzieci są płeć żeńska, starszy wiek, rodzice dotknięci chorobami atopowymi, nadwaga oraz narażenie na środowiskowy dym tytoniowy. Częstość występowania waha się w zależności od regionu: u dzieci w Korei jest to 42,7%, a w Szwecji – 25%, z czego 31% to  pacjenci uczuleni na brzozę (vs 5% wśród osób uczulonych na inne pyłki). Odmienne wyniki uzyskano w Meksyku, gdzie częstość występowania u dzieci z alergią na pyłki wynosiła około 9,6–12,2% w zależności od rodzaju pyłku.

Zespól pyłkowo-pokarmowy – objawy

Objawy, zwane zespołem alergii jamy ustnej (ang. oral allergy syndrome, OAS), są ograniczone do błony śluzowej jamy ustnej i gardła i pojawiają się natychmiast lub w ciągu 5–10 min po spożyciu świeżych owoców, warzyw, orzechów, roślin strączkowych i nasion. Zwykle obejmują one: świąd warg, jamy ustnej i gardła, drętwienie, obrzęk naczynioruchowy błony śluzowej jamy ustnej, warg, języka, podniebienia i gardła, świąd uszu, pokrzywkę oraz uczucie ucisku w krtani, co może powodować chrypkę. Na ogół utrzymują się przez okres od kilku minut do pół godziny. Cięższe reakcje, w tym ogólnoustrojowe, takie jak: nudności, ból brzucha, biegunka, nieżyt nosa, duszność, osutka skórna, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy lub niedociśnienie oraz anafilaksja, obserwowano w 2–10% przypadków. Niektórzy pacjenci tolerują pewne odmiany pokarmu, co może wynikać z różnej zawartości białka. Pacjenci często tolerują gotowane owoce lub warzywa, które w postaci surowej wywołują objawy, jednak białka niektórych pokarmów (w szczególności orzechów i orzeszków ziemnych) są stabilne podczas ogrzewania.

Zespól pyłkowo-pokarmowy – leczenie

Leczenie zespołu pyłkowo-pokarmowego polega na unikaniu surowego pokarmu wywołującego objawy. Objawy zazwyczaj nie są dokuczliwe i szybko ustępują. Na ogół nie trzeba ich leczyć. W niektórych przypadkach można podawać leki przeciwhistaminowe blokujące receptory H₁. Ciężkie reakcje alergiczne z dusznością lub objawami ze strony układu sercowo-naczyniowego należy leczyć w ramach hospitalizacji – stosuje się leczenie adrenaliną, glikokortykosteroidami oraz, w najcięższych przypadkach, leczenie w ramach oddziałów szpitalnych. Niektórzy pacjenci powinni nosić autostrzykawki z adrenaliną na wypadek reakcji po przypadkowym spożyciu uczulającego pokarmu. Nie ma wyraźnych dowodów na to, że immunoterapia alergenowa z użyciem alergenów pokarmowych może być pomocna w leczeniu. W zapobieganiu reakcji ogólnoustrojowej na owoce i warzywa wykazano jej skuteczność tylko w stosunku do orzeszków ziemnych. Jednak metoda ta znacznie zwiększa liczbę reakcji alergicznych i anafilaktycznych w porównaniu z unikaniem pokarmu lub placebo.

Zespól pyłkowo-pokarmowy – profilaktyka

Obecnie brakuje badań, które mogłyby pomóc w zapobieganiu rozwojowi alergii krzyżowych. Według jednej z hipotez wczesna interwencja z immunoterapią swoistą na pyłki może zmienić tok choroby, zmniejszyć stężenie swoistych przeciwciał IgE reagujących krzyżowo i zapobiec rozwojowi objawów klinicznych, jednak hipotezy tej nie oceniono jeszcze w badaniach klinicznych. Reakcjom nie zapobiega unikanie spożywania pokarmów potencjalnie reagujących krzyżowo z pyłkami. Pacjent powinien nadal spożywać pokarmy w postaci lub ilości, która nie wywołuje objawów lub wywołuje minimalne objawy, takie jak lekki świąd warg, jamy ustnej i gardła. Stała ekspozycja na taki pokarm może zapobiec rozwojowi alergii typu 1.

Piśmiennictwo:

1. Mastrorilli C, Cardinale F, Giannetti A i wsp. Pollen-food allergy syndrome: a not so rare disease in childhood. Medicina (Kaunas) 2019; 55(10): 641.
2. Carlson G, Coop C. Pollen food allergy syndrome (PFAS): a review of current available literature. Ann Allergy Asthma Immunol 2019; 123(4): 359–365.
3. Price A, Ramachandran S, Smith GP i wsp. Oral allergy syndrome (pollen-food allergy syndrome). Dermatitis 2015; 26(2): 78–88.
4. Kiguchi T, Yamamoto-Hanada K, Saito-Abe M i wsp. Pollen-food allergy syndrome and component sensitization in adolescents: a Japanese population-based study. PLoS One 2021; 16(4): e0249649.