Szacowany czas czytania: 15 minut
Alergia pokarmowa. Jak ją rozpoznać i skutecznie leczyć?
Czym jest alergia pokarmowa?
Choć zwykle za alergię pokarmową uważa się każdą nieprawidłową odpowiedź układu odporności na kontakt z jednym ze składników pożywienia, to nie jest to właściwa definicja. Nie każda nietolerancja lub nadwrażliwość pokarmowa jest alergią. O alergii pokarmowej można mówić jedynie wtedy, gdy w odpowiedzi na kontakt z określonym białkiem, obecnym w posiłku, układ odporności reaguje nieprawidłowo, produkując tzw. przeciwciała IgE specyficzne dla tego białka. Obecność przeciwciał IgE prowadzi do rozwoju kolejnych etapów alergii, podczas których dochodzi do wydzielania substancji zwanych mediatorami tkankowymi, takich jak np. histamina, wywołujących objawy ze strony układu pokarmowego czy skóry, a w skrajnych przypadkach prowadzących nawet do wstrząsu toksycznego [1,4].
Przyczyny alergii pokarmowej
Alergie pokarmowe są diagnozowane u ludzi w każdym wieku - od niemowląt, przez nastolatki, aż po osoby w wieku średnim i starszym. W samej Europie dotykają one blisko 7 mln osób [2]. Dokładne przyczyny ich powstawania nie są jeszcze do końca znane, wiadomo jednak, że do czynników związanych z wyższym ryzykiem wystąpienia alergii zalicza się m.in.:
- czynniki genetyczne,
- ekspozycję na dym tytoniowy (palenie tytoniu przez matki podczas ciąży zwiększa ryzyko alergii),
- długotrwałe stosowanie antybiotyków,
- nieodpowiednią dietę w okresie niemowlęctwa: zbyt wczesne wprowadzanie pokarmów potencjalnie alergizujących do diety,
- konserwanty i dodatki obecne w żywności,
- zanieczyszczenie środowiska [4].
W przypadku alergii pokarmowych u dziecka duże znaczenie ma także środowisko domowe w pierwszych latach życia - dzieci, które miały kontakt z większą liczbą potencjalnych alergenów, takich jak np. sierść zwierząt, są mniej podatne na wystąpienie alergii w przyszłości [5].
Do produktów spożywczych, które wywołują najczęstsze alergie pokarmowe, zalicza się:
- mleko krowie,
- jajka,
- orzeszki ziemne i inne rodzaje orzechów,
- soję,
- owoce morza,
- ryby,
- warzywa i owoce - szczególnie owoce cytrusowe,
- pszenicę oraz zawarty w niej gluten [1,3].
Należy jednak pamiętać, że alergenem pokarmowym może być dowolne białko występujące w żywności, co oznacza, że praktycznie każdy pokarm może stać się przyczyną objawów uczulenia.
Zobacz także:
Nietolerancja laktozy – objawy u dorosłych, zalecenia dietetyczne
Nadwrażliwość na gluten - czym różni się od celiakii?
Wstrząs anafilaktyczny, anafilaksja - groźna forma alergii
Objawy alergii pokarmowej
Objawy alergii pokarmowych obejmują zarówno dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak: bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki, zaparcia, wzdęcia, zgagę, jak i mniej typowe symptomy, w tym: pieczenie i obrzęk ust, języka i jamy ustnej, bóle i zawroty głowy, wysypkę, pokrzywkę i inne zmiany skórne, alergiczny nieżyt spojówek, nosa, ucha lub krtani, astmę alergiczną czy też nadmierną senność [1,6].
Najgroźniejszym objawem reakcji alergicznej jest wstrząs anafilaktyczny, który stanowi zagrożenie życia. Jeżeli po spożyciu posiłku zaczynają pojawiać się zawroty głowy, osłabienie, kołatanie serca, chrypka, kaszel, obrzęk języka i warg, bladość skóry, zwiększona potliwość, duszność oraz świszczący oddech, należy natychmiast wezwać pomoc medyczną [1].
Diagnostyka alergii pokarmowej. Co wybrać - testy skórne, czy badania serologiczne?
Diagnostyka alergii pokarmowej ma za zadanie ustalić, który składnik diety jest jej przyczyną. W tym celu wykorzystuje się kilka rodzajów testów diagnostycznych:
- testy skórne, w których bada się odpowiedź na alergeny umieszczone na skórze pacjenta,
- testy serologiczne polegające na oznaczeniu poziomu specyficznych przeciwciał IgE w próbce krwi,
- pokarmowe testy eliminacyjne i prowokacyjne [6].
Testy skórne są wykorzystywane głównie w ramach diagnostyki wstępnej, natomiast testy serologiczne są używane do potwierdzenia identyfikacji alergenu lub też stosowane u osób, u których nie jest możliwe wykonanie testów skórnych:
- kobiet ciężarnych,
- pacjentów stale przyjmujących leki przeciwhistaminowe,
- osób podejrzewanych o reakcję anafilaktyczną na dany alergen,
- pacjentów z rozległymi zmianami skórnymi i chorobami skóry,
- dzieci i osób starszych [6].
Czasami zamiast testów laboratoryjnych wykonuje się próby czynnościowe polegające na czasowej, całkowitej eliminacji podejrzewanego o wywoływanie alergii składnika z diety i obserwowaniu reakcji organizmu. Doustne testy prowokacyjne, które są uważane za najskuteczniejszą metodę diagnostyki alergii pokarmowej, polegają na podawaniu pacjentowi pokarmu podejrzewanego o bycie alergenem w stopniowo zwiększanych dawkach, pod ścisłym nadzorem lekarskim [7].
Panele molekularne - kiedy warto je wykonać?
Uzupełnieniem, a niekiedy także alternatywą dla testów serologicznych i skórnych są tzw. molekularne testy na alergię. Testy te pozwalają nie tylko na określenie na jakie białko jest uczulony pacjent, ale także która ze składowych tego białka wywołuje produkcję specyficznych przeciwciał IgE. Wyniki testów molekularnych są szczególnie przydatne w wykrywaniu tzw. alergii krzyżowych - wywoływanych przez ten sam fragment białka występujący w dwóch lub więcej alergenach oraz przy przygotowywaniu spersonalizowanych szczepionek stosowanych w tzw. odczulaniu [3].
Leczenie alergii pokarmowej
Leczenie alergii pokarmowej opiera się przede wszystkim na stosowaniu odpowiedniej diety eliminacyjnej wykluczającej pokarmy wywołujące alergię, która powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza lub dietetyka. W przypadku, gdy jest to konieczne, terapia może być uzupełniona o leki przeciwhistaminowe, przeciwalergiczne, przeciwzapalne (steroidy), antyleukotrienowe i inne - według wskazań lekarza [8]. Odczulanie, oparte na podawaniu pacjentowi bardzo małych dawek alergenu i stopniowym ich zwiększaniu, jest możliwe tylko w przypadku niektórych typów alergii pokarmowej [8].
Bibliografia:
- Turnbull J.L. i in., Review article: the diagnosis and management of food allergy and food intolerances, Aliment Pharmacol Ther 2015; 41: 3–25
- https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C413688%2Ceksperci-za-15-lat-co-drugi-europejczyk-bedzie-dotkniety-alergia.html - ostatni dostęp: 10.08.2022
- Balińska-Miśkiewicz W., Diagnostyka molekularna alergii pokarmowej – czy wiemy więcej?, Postepy Hig Med Dosw, 2014; 68: 754-767
- Nowicka-Jasztal A. i in., Nadwrażliwość na pokarmy — choroba XXI wieku?, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, vol 10, no 1, 1–9
- Mandhane P.J. i in., Cats and dogs and the risk of atopy in childhood and adulthood, J ALLERGY CLIN IMMUNOL OCTOBER 2009.
- Bilska N., Diagnostyka laboratoryjna chorób alergicznych, wyd. NZOZ Medica Radom, 2018/09.
- Jarocak-Cytra E. i in., Doustne próby prowokacji w diagnostyce alergii na białka mleka krowiego. Stanowisko Grupy Roboczej Sekcji Alergii Pokarmowej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻDz).