Tężyczka - czym się objawia i jak ją leczyć?

Czym jest tężyczka?

Tężyczka to zespół objawów związanych ze zwiększoną pobudliwością nerwowo-mięśniową, która wynika ze zbyt niskiego poziomu elektrolitów: wapnia i magnezu [1]. Przyczyniają się do niej również czynniki psychosomatyczne [2].

Tężyczka jawna objawia się bolesnymi skurczami mięśni oraz tzw. parestezjami - mrowieniem i drętwieniem, najczęściej w obrębie twarzy, rąk i stóp [1]. Mówimy wtedy o napadzie tężyczkowym. Czasami może on przypominać napad padaczkowy (jednak z zachowaniem świadomości), a w niektórych przypadkach dochodzi do utrudnienia oddychania przez skurcz głośni lub oskrzeli [3, 4]. 

Skurcz palców rąk powoduje ich charakterystyczne ułożenie w tzw. rękę położnika, natomiast skurcz mięśni wokół ust - wystąpienie tzw. ust karpia [5]. Pomiędzy napadami mogą występować niecharakterystyczne objawy, np. złe samopoczucie, obniżenie nastroju, zaburzenia depresyjne lub dolegliwości bólowe w klatce piersiowej czy brzuchu [1].

Tężyczka utajona ma łagodniejszy przebieg, w tym przypadku nie występują gwałtowne napady [3]. Wśród objawów możemy wyróżnić ogólne objawy psychiczne i nerwowo-mięśniowe takie jak:

• okresowe skurcze mięśni (zwłaszcza łydek i stóp),
• parestezje i drżenia (szczególnie w obrębie kończyn),
• drętwienia twarzy i języka, 
• niespecyficzne poczucie dyskomfortu i dolegliwości bólowe w klatce piersiowej i jamie brzusznej,
• obniżenie nastroju, 
• stałe uczucie zmęczenia, 
• niepokój, lęk, bezsenność,
• nadpobudliwość emocjonalną [2, 3].

Przyczyny tężyczki

Tężyczka jawna wywoływana jest przez obniżony poziom wapnia (hipokalcemię) [1]. Hipokalcemia może wynikać z szeregu schorzeń, w tym niedoczynności przytarczyc. Przytarczyce to gruczoły znajdujące się za tarczycą - najczęściej niedoczynność wynika z ich usunięcia podczas operacji gruczołu tarczowego [4]. Są one odpowiedzialne za produkcję parathormonu (PTH) - hormonu biorącego udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu. Oddziaływując na nerki, kości i jelita, zwiększa stężenie wapnia we krwi [5]. 

Do innych przyczyn hipokalcemii należą m.in.:

• niedostateczne dostarczanie wapnia z pokarmem,
• zaburzenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego,
• nadmierne odkładanie się wapnia w kościach lub tkankach miękkich (np. w przebiegu ostrego zapalenia trzustki, przy hiperfosfatemii),
• niedobór witaminy D (w tym zaburzenia jej przemian w przypadku uszkodzenia nerek lub wątroby),
• nadmierna utrata wapnia z moczem (np. przy stosowaniu leków moczopędnych),
• odporność tkanek na PTH (np. w przypadku hipomagnezemii) [1, 5].

W przypadku tężyczki utajonej poziom wapnia całkowitego we krwi jest w normie, natomiast występuje obniżone stężenie magnezu w komórkach [1, 2, 4]. Najczęściej hipomagnezemii towarzyszą także inne zaburzenia biochemiczne - obniżony poziom potasu (hipokaliemia), hipokalcemia i zasadowica metaboliczna [2]. Przewlekła hipomagnezemia może wynikać m.in. z niedostatecznej podaży z pokarmem, zwiększonego zapotrzebowania, ze stosowania leków moczopędnych (szczególnie w połączeniu z inhibitorami pompy protonowej), przewlekłej biegunki lub nadużywania alkoholu [2].

Jednak niedobory magnezu nie są wystarczające do wystąpienia objawów - wielu pacjentów, u których stwierdza się hipomagnezemię, nie doświadcza skurczów mięśni i parestezji [2]. Kluczową rolę pełni czynnik psychiczny - hiperwentylacja, czyli szybkie, głębokie oddechy występujące na przykład w przebiegu niepokoju i lęku. Powoduje to wystąpienie zasadowicy oddechowej, która zmniejsza pulę dostępnego wapnia i magnezu we krwi (tzw. zjonizowanego) [2, 4].

Diagnostyka tężyczki

Jak w przypadku każdego schorzenia, lekarz zbiera wywiad i bada pacjenta. Stosuje się testy prowokacyjne, które mogą ujawnić nadpobudliwość nerwowo-mięśniową u pacjentów z tężyczką utajoną [2]. Należą do nich:

• objaw Trousseau - wystąpienie skurczu ręki (ręki położnika) po zaciśnięciu mankietu ciśnieniomierza przez 3 minuty,
• objaw Chwostka - sprowokowanie skurczu mięśni twarzy przez opukiwanie nerwu twarzowego [1].

Do potwierdzenia diagnozy wykorzystuje się elektromiografię (EMG). Podczas badania stymuluje się wystąpienie objawów przez przejściowe niedokrwienie kończyny górnej i hiperwentylację [1, 2, 3].

W celu określenia przyczyny tężyczki wykonuje się badania laboratoryjne takie jak:

• poziom wapnia całkowitego w osoczu,
• poziom wapnia zjonizowanego - w przypadku hipoalbuminemii,
• stężenie PTH,
• poziom magnezu, potasu i fosforu,
• oznaczenie 25(OH)D₃ (metabolitu witaminy D),
• fosfataza zasadowa,
• amylaza - w przypadku podejrzenia ostrego zapalenia trzustki,
• dobowe wydalanie wapnia i magnezu z moczem,
• parametry nerkowe [1, 5].

Z uwagi na komponentę psychiczną wystąpienia objawów tężyczki utajonej, zastosowanie znajduje również badanie psychologiczne, w tym kwestionariusze osobowości [2].

W celu wykluczenia innych przyczyn objawów może być wskazane wykonanie EKG lub EEG [3].

Leczenie tężyczki

Napad tężyczkowy przerywa się przez dożylne podanie preparatów wapnia. Przewlekłe leczenie polega na doustnej suplementacji wapnia oraz witaminy D, ewentualnie magnezu. Należy co kilka miesięcy monitorować stężenie wapnia we krwi [1]. W przypadku tężyczki utajonej niezbędna jest psychoterapia, a przy braku efektu - leki antydepresyjne [2]. W niektórych przypadkach przydatne mogą być techniki relaksacyjne lub medytacja [1].

Referencje

1. https://podyplomie.pl/medycyna/15431,diagnostyka-roznicowa-i-leczenie-tezyczki (ostatni dostęp: 11.09.2022)
2. https://podyplomie.pl/medycyna/26807,tezyczka-utajona (ostatni dostęp: 11.09.2022)
3. https://pulsmedycyny.pl/tezyczka-jawna-i-utajona-objawy-diagnostyka-leczenie-885268 (ostatni dostęp: 11.09.2022)
4. https://pulsmedycyny.pl/roznicowanie-i-leczenie-tezyczki-880348 (ostatni dostęp: 11.09.2022)
5. Interna Szczeklika 2019. Medycyna Praktyczna