Różyczka

Różyczka – informacje podstawowe

Różyczka, zwana także niemiecką odrą, jest zakaźną chorobą wirusową, która zwykle rozpoczyna się od łagodnej gorączki i powiększenia węzłów chłonnych, po których następuje charakterystyczne, krótkotrwałe pojawienie się uogólnionej wysypki grudkowo-plamistej. Choroba została opisana przez niemieckich lekarzy w latach 50. XVIII wieku – stąd określenie „niemiecka odra”. Termin „różyczka” został ukuty w 1866 r. przez szkockiego lekarza Henry’ego Veale’a. Różyczka jest na ogół łagodną, samoograniczającą się infekcją, jednak u kobiet w I trymestrze ciąży może mieć katastrofalne skutki i doprowadzić do śmierci płodu lub urodzenia dziecka z wadami wrodzonymi, określanymi jako zespół różyczki wrodzonej. Przed wprowadzeniem szczepionki przeciw różyczce choroba występowała endemicznie na całym świecie, epidemie pojawiały się w odstępach co 6–9 lat, a pandemie występowały co 10–30 lat.

Różyczka – epidemiologia

Człowiek jest jedynym znanym rezerwuarem różyczki. Wirus przenosi się poprzez kontakt międzyludzki drogą oddechową i jest łatwo niszczony przez detergenty, ciepło (temperatura > 56°C), światło ultrafioletowe i skrajne pH (pH < 6,8 lub > 8,1).

W Polsce w latach 1988–2003 szczepiono wyłącznie dziewczęta w 13. r.ż., a od 2004 r. szczepienia objęły również chłopców. Od 2005 r. wszystkim dzieciom podaje się 2 dawki szczepionki skojarzonej przeciwko odrze, śwince i różyczce, pierwszą dawkę otrzymują w 13–15 miesiącu życia. Dzięki programom szczepień w Polsce notuje się tylko kilkaset przypadków różyczki rocznie, a zespół różyczki wrodzonej praktycznie nie występuje. Najbardziej podatni na zakażenie są młodzi mężczyźni (nieszczepieni w dzieciństwie), nieszczepione jeszcze dzieci i osoby starsze. Różyczka pozostaje jednak ważnym patogenem. Szacuje się, że każdego roku na świecie występuje około 100 000 przypadków zespołu różyczki wrodzonej.

W erze przed szczepieniem szczyt zachorowań na różyczkę występował u dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Szczyt przypada zwykle na późną zimę i wczesną wiosnę. W klimacie umiarkowanym pojawiają się sporadyczne przypadki zachorowań na różyczkę przez cały rok.

Różyczka – objawy

Okres inkubacji różyczki trwa od 14 do 21 dni, a choroba rozpoczyna się:

• stanem podgorączkowym,
• złym samopoczuciem,
• brakiem łaknienia,
• bólami głowy,
• bólem gardła,
• powiększeniem węzłów chłonnych.

Powiększenie węzłów chłonnych dotyka zwykle węzłów zausznych, podpotylicznych i szyjnych. Wysypka może być pierwszym objawem u dzieci – występują plamki i grudki. Zaczyna się zazwyczaj na twarzy i szybko się rozprzestrzenia, obejmując tułów i kończyny. Czasami wykwity na twarzy mogą się zlewać, zmianom może towarzyszyć świąd, a po ich ustąpieniu – niewielkie łuszczenie się skóry. Objawy skórne zwykle utrzymują się przez 3 dni i wycofują się w tym samym kierunku, w jakim się pojawiały. Wybroczyny na podniebieniu miękkim (plamy Forchheimera) występują u około 20% pacjentów.

Zespół różyczki wrodzonej (czyli następstwo zakażenia u matki w czasie ciąży) objawia się m.in. zaćmą, wadami wrodzonymi serca i niedosłuchem u noworodków. Można zaobserwować również wiele innych wad. Spośród wszystkich objawów niedosłuch jest najczęstszym i może być jedynym objawem.

Zapalenie stawów to najczęstsze powikłanie różyczki, dotykające do 70% nastolatków i dorosłych kobiet. Zapalenie zwykle jest symetryczne i obejmuje nadgarstki, palce, kolana i kostki. Ryzyko związane z zakażeniem płodu zależy od okresu ciąży – zakażenie w pierwszych tygodniach prowadzi zwykle do poronienia, zakażenie po 22. tygodniu nie stanowi już takiego zagrożenia dla płodu.

Różyczka – leczenie

Różyczka leczona jest objawowo. W większości przypadków objawy są łagodne. Zaleca się odpoczynek, leżenie w łóżku i ewentualnie stosowanie leków przeciwgorączkowych, takich jak paracetamol.

Różyczka – profilaktyka

Jedynym sposobem uniknięcia zachorowania są szczepienia ochronne.

Szczepienia obowiązkowe (bezpłatne): wg Programu Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno zostać zaszczepione szczepionką MMR w 13.–15. miesiącu życia oraz dawką uzupełniającą w 6. roku życia, w celu uzyskania długotrwałej odporności.

Szczepienia zalecane (odpłatne): u dorosłych szczepienie (szczepionka MMR – przeciw odrze, śwince i różyczce) jest zalecane:

• dorosłym, którzy nie byli szczepieni przeciw różyczce w dzieciństwie,
• osobom, które w przeszłości otrzymały tylko jedną dawkę szczepionki,
• młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie), nieszczepionym lub jeżeli od jednorazowego szczepienia podstawowego w 10.–13. r.ż. minęło > 10 lat.

Piśmiennictwo:

1. Leonor MC, Mendez MD. Rubella. 2021 Aug 11. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan.
2. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rozyczka/ [dostęp 13.04.2022].
3. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rubella [dostęp 13.04.2022].
4. Leung AKC, Hon KL, Leong KF. Rubella (German measles) revisited. Hong Kong Med J 2019; 25(2): 134–141.