Ból gardła - jakie są przyczyny, objawy i leczenie? Czy możemy mu zapobiec?

Ból gardła - podstawowe informacje

Ból gardła najczęściej występuje w przebiegu infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Wówczas obserwujemy podwyższoną temperaturę ciała, kaszel, katar czy ogólne zmęczenie.  W zależności od długości trwania dolegliwości, wyróżniamy zapalenie gardła o charakterze ostrym lub przewlekłym. 

Ponadto ból może obejmować całe gardło lub tylko jedną stronę i często nasila się podczas połykania.  W większości przypadków ból gardła nie świadczy o niczym niebezpiecznym, jednak musimy pamiętać, że może być objawem nowotworu i innych ciężkich chorób.

Przyczyny bólu gardła

Wiele czynników odpowiada za objawy z okolicy gardła takich jak ból, drapanie czy pieczenie. Najczęściej mamy do czynienia właśnie z infekcjami, ale zawsze należy wykluczyć poważniejsze schorzenia. Do głównych przyczyn bólu gardła zaliczamy:

• infekcje wirusowe – główną przyczyną jest pospolite “przeziębienie”, ale ból gardła występuje również podczas grypy, mononukleozy zakaźnej czy ospy wietrznej,
• infekcje bakteryjne – angina paciorkowcowa spowodowana zakażeniem bakterią Streptococcus pyogenes przebiega z charakterystycznym wysiękiem na migdałkach podniebiennych, powiększeniem węzłów chłonnych i gorączką; należy pamiętać, że choroby przenoszone drogą płciową takie jak chlamydia i rzeżączka również mogą skutkować bólem gardła,
• alergie – przy uczuleniu na alergeny wziewne takie jak na przykład pyłki drzew, krzewów czy traw, dochodzi do podrażnienia gardła oraz spływania wydzieliny z jamy nosowej po tylnej ścianie gardła, powoduje to uczucie drapania i dyskomfortu,
• czynniki drażniące – dym papierosowy i smog są silnie drażniące dla tkanek, z którymi mają styczność, z tego powodu nawet przebywanie z osobami palącymi czy w środowisku ze smogiem powoduje podrażnienie i ból gardła,
• ciało obce w gardle – zdarza się, że cząstka jedzenia nie zostanie prawidłowo połknięta i utyka w okolicy gardła, drażniąc tkanki i tym samym powodując swędzenie, ból oraz kaszel,
• choroba refluksowa przełyku (GERD) – zarzucanie do gardła kwaśnej treści żołądkowej z powodu zaburzenia mechanizmów zapobiegającym cofaniu się pokarmu powoduje chemiczne podrażnienie i stan zapalny gardła, który nieleczony może doprowadzić do poważnych następstw, w tym do nowotworu przełyku,
• nowotwory gardła – długotrwały ból, brak odpowiedzi na standardowe leczenie i metody jego zwalczania oraz uczucie ciała obcego w gardle wymaga konsultacji lekarza pierwszego kontaktu lub specjalistycznej u laryngologa czy gastroenterologa, aby nie przeoczyć nowotworu tej części ciała,
• urazy szyi i gardła.

Epidemiologia zapalenia gardła

Biorąc pod uwagę czynnik etiologiczny (pochodzenie) zapalenia gardła, to właśnie zakażenia wirusowe są dominującą przyczyną wszystkich postaci zapalenia gardła i migdałków u dzieci (70‒80%) i dorosłych (>90%). Jak wcześniej wspominaliśmy, głównym czynnikiem zakażenia bakteryjnego jest Streptococcus pyogenes (grupy A) odpowiedzialny za anginę paciorkowcową. 

Objawy towarzyszące bólowi gardła

W zależności od przyczyny, bólowi gardła mogą towarzyszyć inne objawy. Podczas infekcji występują takie dolegliwości jak gorączka, powiększenie węzłów chłonnych w okolicy szyi, zaczerwienienie gardła.

Ból pojawiający się niedługo przed jedzeniem lub po nim, z uczuciem pieczenia w klatce piersiowej, uczucie ciała obcego („guli”) w gardle czy chrypka są charakterystyczne dla choroby refluksowej przełyku.

Krew w ślinie i w odkrztuszanej flegmie pojawia się przy uszkodzeniu gardła przez połknięcie ciała obcego, na przykład ości ryby.

Leczenie bólu gardła

Leczenie bólu gardła musi zostać dostosowane do przyczyny jego powstania.

W przypadku przeziębienia wystarczy leczenie objawowe polegające na podaży leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych oraz znieczulających miejscowo.

Angina paciorkowcowa wymaga leczenia antybiotykiem i należy ją różnicować z wirusowym zapaleniem gardła oraz mononukleozą zakaźną, która często prezentuje bardzo podobne objawy, a leczy się ją objawowo.

W chorobie refluksowej przełyku stosuje się leki zmniejszające kwaśność treści żołądkowej takie jak inhibitory pompy protonowej czy blokery receptora histaminergicznego H2.

Choroby alergiczne kontroluje się lekami przeciwhistaminowymi, sterydami wziewnymi i unikaniem kontaktu z alergenami o ile to możliwe.

Leki objawowe, które mają uśmierzyć ból gardła, są stosowane w wielu postaciach takich jak tabletki, aerozole, płukanki czy syropy posiadające właściwości przeciwbólowe i odkażające.

Oczywiście często równie skuteczne są domowe metody, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z przeziębieniem. Zaleca się stosowanie miodu, syropu z cebuli, ziołowych herbat na przykład z dodatkiem malin czy syropu z czarnego bzu. Miód jest dobrym i skutecznym lekiem łagodzącym ból gardła, należy jednak pamiętać aby nie podawać go dzieciom poniżej 1. roku życia, ponieważ w mogą znajdować się przetrwalniki Clostridium botulinum, odpowiedzialne za ciężką chorobę jaką jest botulinizm niemowlęcy. 

Wiele osób poleca jedzenie lodów na ból gardła. Niestety lody mogą spowodować obniżenie temperatury w tkankach jamy ustnej i gardła, co może wzmagać namnażanie się drobnoustrojów m.in. przez miejscowe “obniżenie odporności”. Z tego powodu, nie należy łagodzić infekcyjnego bólu gardła lodami czy zimnymi napojami. 

W przypadku, kiedy ból gardła nie ustępuje pomimo powyżej stosowanych metod, należy udać się należy udać się do lekarza w celu pogłębienia diagnostyki i wykonania niezbędnych dodatkowych badań, aby nie pominąć innego poważnego schorzenia.

Profilaktyka bólu gardła - jak zapobiegać powstawaniu dolegliwości?

Zapobieganie infekcjom, czyli głównej przyczynie bólu gardła jest najlepszym środkiem zapobiegawczym jak również zadbać o przebywanie w odpowiednim środowisku. W tym celu należy:

• unikać dużych skupisk ludzi w sezonie jesienno-zimowym,
• dbać o odpowiednie nawodnienie,
• pamiętać o optymalnym nawilżeniu i temperaturze pomieszczeń, w których przebywamy,
• stosować się do podstawowych zasad higieny osobistej,
• unikać czynników drażniących takich jak dym papierosowy.

Ból gardła - podsumowanie

Ból gardła jest jednym z najczęstszych objawów zgłaszanych lekarzom w przychodni, a spowodowany jest głównie przeziębieniem. W celu jego łagodzenia stosuje się miód, syropy z cebuli, bzu, malin oraz leki przeciwbólowe i odkażające. W przypadku związku bólu gardła z porami posiłku, musimy pomyśleć o chorobie refluksowej przełyku. Jeżeli pomimo stosowanego leczenia ból gardła nie mija, powinniśmy udać się na konsultację lekarską.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Piśmiennictwo:

1. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wyd. Medycyna Praktyczna, 2022.

2. M. Godycki-Ćwirko , B. Latkowski , W. Lukas,  Medycyna Rodzinna, PZWL, 2017

3. Kalicki, B., Milart, J., Wachnicka‑Bąk, A., Placzyńska, M., & Jung, A. (2012). Ból gardła – kiedy leczenie objawowe jest wystarczające? DOAJ (DOAJ: Directory of Open Access Journals)

4. Pelucchi, C., Grigoryan, L., Galeone, C., Esposito, S., Huovinen, P., Little, P., & Verheij, T. J. M. (2012). Guideline for the management of acute sore throat. Clinical Microbiology and Infection, 18, 1–27.