Zastrzyki insuliny – jak je poprawnie wykonywać?

Kiedy organizm potrzebuje insuliny?

Insulina jest hormonem produkowanym w trzustce człowieka, biorącym udział w metabolizmie węglowodanów przyjmowanych z pożywieniem [2]. Insulina zapobiega hiperglikemii (zbyt wysokiemu stężeniu glukozy we krwi) poprzez kierowanie transportem cukru do komórek organizmu. U osób zdrowych na czczo obserwujemy niską glikemię (stężenie glukozy we krwi) oraz niskie stężenie insuliny w organizmie. Po spożyciu posiłku poziom glukozy zaczyna wzrastać (z różną szybkością w zależności od zawartości węglowodanów w pokarmie), dając trzustce sygnał do wydzielania insuliny, która powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi. U osób chorujących na cukrzycę lub z rozpoznaniem stanu przedcukrzycowego ten mechanizm jest zaburzony [2]. Jeśli mamy do czynienia z cukrzycą typu 1 lub cukrzycą typu 2 trwającą wystarczająco długo – wydzielanie i działanie insuliny jest zaburzone lub znikome, co prowadzi do hiperglikemii. W cukrzycy typu 1 jest to spowodowane niszczeniem komórek β wysp trzustkowych przez przeciwciała, co skutkuje utratą zdolności tego narządu do produkcji i wydzielania insuliny. W przypadku cukrzycy typu 2 komórki organizmu rozwijają oporność na działanie insuliny, pomimo jej prawidłowego stężenia we krwi. Sprawia to, że trzustka zaczyna produkować coraz więcej insuliny, która jednak nie przynosi zamierzonego efektu, a to doprowadza do wyczerpania rezerw trzustkowych tego hormonu [2]. W takich sytuacjach insulina staje się lekiem ratującym życie, ponieważ ostre zaburzenia gospodarki węglowodanowej (zarówno hipo- jaki i hiperglikemia) są sytuacjami bezpośrednio zagrażającymi życiu.

Jak poprawnie podać insulinę?

Dla wielu pacjentów intensyfikacja leczenia cukrzycy i włączenie insuliny jest wyzwaniem. Jest to związane przede wszystkim z inną niż dotychczasowa metoda podawania leku. Insulinę, niezależnie od rodzaju, podaje się w postaci iniekcji (zastrzyków) podskórnych. U osób, które dotychczas przyjmowały jedynie doustną farmakoterapię, taka forma podaży leku może generować niepokój i lęk. Należy jednak podkreślić, że dzięki zdobyczom współczesnej medycyny i prężnie rozwijającemu się rynkowi, sprzęt dedykowany iniekcji insulin umożliwia łatwe i praktycznie bezbolesne stosowanie leku.

Miejsce wkłuć 

Insulinę należy podawać podskórnie, czyli w warstwę̨ tkanki tłuszczowej leżącą tuż pod skórą̨. Jej zawartość różni się zależnie od obszaru ciała – zawsze należy mieć to na uwadze. Miejsce iniekcji preferowane u osoby szczupłej (u której tkanki tłuszczowej jest niewiele) może być nieco inne niż u osoby z nadwagą bądź chorującej na otyłość. Na początku terapii warto poprosić o pomoc w doborze obszaru iniekcji, np. w poradni Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Zwykle za miejsca najlepsze do iniekcji podskórnych uważa się:

• podskórną tkankę tłuszczową brzucha po obu stronach pępka, z zachowaniem odstępu, co najmniej 2,5 cm od pępka, 
• górną zewnętrzną część ramion, 
• boczną część ud,
• górną zewnętrzną część pośladków [3].

Wykonywanie wkłuć

Podskórna podaż insuliny może wyglądać nieco inaczej w zależności od narzędzia wykorzystywanego do iniekcji. Insulina może być podawana zarówno za pomocą igieł o różnych długościach, takich jak 4, 5, 6, 8 i 12 mm, jak i specjalnie do tego przeznaczonych penów, czyli automatycznych wstrzykiwaczy. Przed wyborem metody istotne jest, aby zidentyfikować obszary, w które najlepiej podawać insulinę i dostosować długość igieł odpowiednio do grubości skóry i tkanki podskórnej w tym obszarze – warto skonsultować to z lekarzem. Następnie, po wyborze miejsca, należy zapoznać się z techniką wykonywania wkłuć. 

Wykonanie wkłucia za pomocą igły [4]:

• 6 mm – można wykonać wkłucie zarówno z u niesieniem fałdu skóry, jak i pomijając ten etap;
• 8 mm – rekomenduje się wkłucie z uniesieniem fałdu skóry.

Wykonanie wkłucia za pomocą pena [4]:

• z 4 mm igłą – rekomenduje się wkłucie bez uniesienia fałdu skóry;
• z 8 mm igłą – zaleca się wkłucie z uniesieniem fałdu skóry.

Technika iniekcji z uniesieniem fałdy skóry polega na uchwyceniu dwoma palcami skóry w obszarze, w którym planuje się wykonać iniekcję (należy zrobić to bez nadmiernego ściskania – skóra nie powinna zblednąć ani boleć). Następnie należy wprowadzić igłę w środek fałdu jednym płynnym szybkim ruchem pod kątem 45° (u osób bardzo szczupłych i przy korzystaniu z dłuższych igieł) lub 90° ze ścięciem igły skierowanym ku górze. Następnie należy wcisnąć tłoczek w penie lub strzykawce (ale nie dociskać go do skóry) i odczekać 10 sekund (policzyć do 10), nadal trzymając fałd. W ostatnim kroku należy wyciągnąć igłę i puścić fałd skóry. Jeśli wykonujesz iniekcję bez uniesienia fałdu skóry, wystarczy pominąć krok dotyczący formowaniu fałdu dwoma palcami, a pozostałe wykonać bez zmian – wybierz miejsce i wykonaj iniekcję pod odpowiednim kątem, odczekaj 10 sekund przed wyjęciem igły. 

Rotacyjna zmiana miejsc wkłuć

Wielokrotne wstrzykiwanie insuliny w ten sam niewielki obszar skóry może prowadzić do wystąpienia lipodystrofii – miejscowego zaniku tkanki tłuszczowej. Jest to bezpośrednio spowodowane anabolicznym działaniem insuliny, które prowadzi do zwiększonej syntezy białek i tłuszczów w tkance podskórnej w miejscu podania. W rezultacie stężenia insuliny w tym obszarze są szczególnie wysokie, a samo miejsce wkłucia nie powinno już być wykorzystywane. Aby zapobiec wystąpieniu lipodystrofii, należy unikać wielokrotnego wykonywania wstrzyknięć insuliny w tym samym, ograniczonym obszarze ciała. Zaleca się rotację miejsc iniekcji w ramach jednej strefy, zachowując odstęp co najmniej 1 cm od poprzedniego miejsca wkłucia [4].

Istnieje kilka schematów rotacji miejsc wstrzyknięć. Ogólna zasada polega na tym, aby wykorzystać całą powierzchnię danego obszaru przed powrotem do miejsca pierwszej iniekcji. Prawidłowa rotacja miejsc wstrzyknięć ma kluczowe znaczenie dla skutecznego działania insuliny i właściwego kontrolowania poziomu cukru we krwi [4].

Jak zwiększyć komfort podczas wstrzyknięć insuliny?

1. Przed każdą iniekcją sprawdź i zbadaj miejsce wkłucia. Należy unikać obszarów z oznakami lipodystrofii, obrzęku, stanu zapalnego lub infekcji.
2. Lek przed iniekcją przechowuj w temperaturze pokojowej poniżej 25°C (uwaga, zapas insuliny przechowuj jednak w lodówce!).
3. Używaj igieł krótszych i o mniejszej średnicy.
4. Stosuj nową igłę do każdej iniekcji.
5. Wprowadź igłę przez skórę za pomocą szybkiego, płynnego ruchu, bez nadmiernego nacisku [4].

Podsumowanie

Wykonywanie iniekcji insuliny w prawidłowy sposób jest niezbędne, aby działała ona prawidłowo. Poznanie i zrozumienie technik podawania insuliny jest kluczowe dla skutecznego leczenia i może zminimalizować lęk przed terapią insuliną w przebiegu cukrzycy. W razie niepewności, zawsze należy zwrócić się do zespołu terapeutycznego w poradni diabetologicznej, który wskaże, gdzie dokładnie wstrzykiwać insulinę w zależności od indywidualnej budowy ciała i rodzaju stosowanego preparatu, a także zapewni odpowiednie szkolenie z technik wstrzykiwania. 
 
 W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących podawania insuliny, należy natychmiast zwrócić się do zespołu terapeutycznego – najlepiej skonsultować się z lekarzem lub pielęgniarką edukacyjną, którzy posiadają wiedzę potrzebną do maksymalizacji korzyści z terapii insulinowej.

Iniekcji insuliny nie trzeba się bać. Pamiętaj, że poprawnie stosowana insulinoterapia, w połączeniu z właściwą dietą, regularną aktywnością fizyczną oraz monitorowaniem stężenia glukozy we krwi, przyczyni się do obniżenia poziomu cukru we krwi, zmniejszenia ryzyka powikłań oraz poprawy samopoczucia [2].

Referencje

1. Diabetes. (2023). World Health Organization. Ostatni dostęp: 4.11.2023,  https://www.who.int/health-topics/diabetes#tab=tab_1
2. Szczeklik, A., & Gałecki, P. (2023). Interna Szczeklika 2023/24. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna.
3. Rotacja miejsc wkłucia – jak to robić i dlaczego jest to ważne? (2022). Polskie Stowarzyszenie Diabetyków. Ostatni dostęp: 4.11.2023, https://diabetyk.org.pl/rotacja-miejsc-wklucia-jak-to-robic-i-dlaczego-jest-to-wazne/
4. FIT Forum for Injection Technique Canada. (2022). Optimizing Diabetes Care, 4(1).https://fit4diabetes.com/wp-content/uploads/2023/08/FIT-Pocket-Guide_EN-2022.pdf