Pierwsze objawy cukrzycy - jak je rozpoznać?

Czym jest cukrzyca i co ją powoduje?

Cukrzyca nie jest właściwie jednym schorzeniem, a grupą chorób, które charakteryzuje podwyższony poziom glukozy (cukru) we krwi, czyli hiperglikemia [1,2]. W powstaniu choroby główną rolę odgrywa insulina, która jest najważniejszym hormonem biorącym udział w metabolizmie cukru. Jest ona wydzielana przez trzustkę w odpowiedzi na obecność glukozy we krwi, a jej zadaniem jest obniżenie glikemii i zwiększenie wykorzystania cukru przez komórki organizmu jako źródła energii. To właśnie zaburzenie wydzielania insuliny lub jej działania na komórki organizmu (insulinooporność) prowadzą do rozwoju cukrzycy.

Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą postacią choroby. Mechanizm jej powstawania jest złożony. U jego podstawy leży insulinooporność, czyli zmniejszona wrażliwość komórek organizmu na insulinę. Wśród wielu składowych przyczyn tego stanu należy wymienić m.in. otyłość, nieprawidłową dietę i zbyt niski poziom aktywności fizycznej. Z kolei cukrzyca typu 1 spowodowana jest zniszczeniem komórek trzustki produkujących insulinę przez nieprawidłowo działający układ odpornościowy, co prowadzi do bezwzględnego niedoboru hormonu w organizmie. Można też wyróżnić inne, rzadziej spotykane rodzaje cukrzycy, np. ciążową, uwarunkowaną genetycznie, czy związaną z uszkodzeniem komórek trzustki, np. w przebiegu zapalenia lub nowotworu. Choć mechanizm powstawania cukrzycy i jej leczenie są bardzo zróżnicowane, zawsze przebiega ona z podwyższoną wartością glikemii i we wszystkich przypadkach może powodować podobne objawy.

Objawy cukrzycy

Typowymi dolegliwościami spowodowanymi wysokim poziomem cukru we krwi są:

• wielomocz - częste oddawanie moczu w dużych ilościach, mogące wywoływać konieczność wstawania do toalety w nocy;
• wzmożone pragnienie - spożywanie większej ilości płynów;
• wzrost apetytu - spożywanie większej ilości pokarmu;
• chudnięcie - niezamierzony spadek masy ciała (normalna dieta i aktywność fizyczna);
• osłabienie, senność;
• częste zakażenia układu moczowo-płciowego (np. nawracające zapalenie pęcherza moczowego, grzybica pochwy), zmiany ropne skóry [1,2,3].  

Czasami pierwszym objawem cukrzycy, zwłaszcza typu 1, mogą być kwasica i śpiączka ketonowa, które są stanami zagrożenia życia. O ich wystąpieniu mogą świadczyć:

• zmęczenie, senność, zaburzenia świadomości, w skrajnych przypadkach śpiączka;
• zawroty i ból głowy;
• nudności i wymioty;
• ból brzucha mogący “naśladować” choroby narządów jamy brzusznej, np. zapalenie wyrostka robaczkowego;
• ból w klatce piersiowej;
• zapach acetonu z ust - zbliżony do zapachu fermentujących jabłek lub zmywacza do paznokci [2].

Wystąpienie objawów i czas ich trwania zależą od dynamiki choroby.   Początkowo może ona przebiegać również bez żadnych objawów, a jej wykrycie możliwe jest jedynie w badaniach stężenia glukozy we krwi.

Rozpoznanie cukrzycy

Rozpoznanie cukrzycy opiera się na badaniu glikemii. Do wykonania pomiaru powinno skłonić wystąpienie wymienionych powyżej objawów, ale warto też regularnie badać się w kierunku cukrzycy w ramach działań profilaktycznych. W Polsce wykonanie badań przesiewowych wskazane jest u wszystkich pacjentów po 45. roku życia oraz bez względu na wiek u osób z grup ryzyka, m.in. z nadwagą lub otyłością, nadciśnieniem tętniczym, dyslipidemią, chorobami układu sercowo-naczyniowego, przypadkami cukrzycy w rodzinie, mało aktywnych fizycznie oraz u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową lub zespołem policystycznych jajników (PCOS) [1,2].

Cukrzycę można rozpoznać w kilku przypadkach:

1. występują charakterystyczne objawy, a wynik przygodnej (mierzonej w dowolnym momencie dnia, niezależnie od tego, kiedy został spożyty ostatni posiłek) glikemii wynosi ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l);
2. dwa wyniki glikemii na czczo wynoszą ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l);
3. glikemia w 120. min testu obciążenia glukozą (OGTT) wynosi ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l);
4. jednorazowe oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) z krwi o wartości ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/mol) [1,2].

Powyższe kryteria nie odnoszą się do cukrzycy ciążowej.

Po rozpoznaniu cukrzycy lekarz może zalecić dodatkowe badania laboratoryjne lub obrazowe w celu określenia przyczyny cukrzycy oraz wykrycia powikłań, które mogą być również pierwszym objawem choroby.

Powikłania cukrzycy - dlaczego warto być czujnym?

Podwyższone stężenie cukru we krwi, choć często nie daje objawów, uszkadza tkanki i narządy organizmu. Nieleczona, źle kontrolowana lub długotrwająca cukrzyca może powodować m.in.:

• powikłania makroangiopatyczne, czyli związane z uszkodzeniem naczyń krwionośnych, zwłaszcza poprzez przyspieszenie rozwoju miażdżycy, a zatem zwiększające ryzyko chorób takich jak zawał serca i udar mózgu;
• uszkodzenie nerek, m.in. cukrzycowa choroba nerek, nawracające zakażenia układu moczowego, nietrzymanie moczu w przebiegu pęcherza neurogennego; 
• neuropatię, czyli uszkodzenie nerwów czuciowych i ruchowych, które może prowadzić do np. niedowładów czy uczucia bólu lub mrowienia;
• powikłania oczne, m.in. uszkodzenie siatkówki, czyli tzw. retinopatia cukrzycowa, zaćma, jaskra wtórna krwotoczna, zaburzenie ruchów gałki ocznej wskutek uszkodzenia nerwów;
• zespół stopy cukrzycowej, który może doprowadzić do amputacji fragmentu lub całej kończyny [1,2,3].

Cukrzyca jest więc chorobą, która ma negatywny wpływ na prawie wszystkie układy i narządy, a jej nierozpoznanie lub nieprawidłowe leczenie obniża jakość i długość życia. Z tego powodu warto znać pierwsze objawy hiperglikemii, a w przypadku ich wystąpienia niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Referencje:

1. Zespół ds. Zaleceń. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134.
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Kraków, Medycyna Praktyczna 2021/22. 
3. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Diabetes Mellitus. (ostatni dostęp: 28.07.2022).