Rak prostaty jest podstępny. To mogą być pierwsze jego objawy

Wróć do listy Data:

Listopad to miesiąc męskiego zdrowia - miesiąc świadomości męskich nowotworów. Przypomina, że mężczyzna w każdym wieku powinien zachować czujność onkologiczną. Bo można zachorować w wieku 60 lat, a można też, mając lat 15. Co jest najistotniejsze? Regularne samobadanie i zgłaszanie się na badania profilaktyczne. To one pozwalają na wykrycie raka na wczesnym etapie rozwoju, a im wcześniej wykryta choroba, tym większa szansa na wyleczenie. Niestety w Polsce każdego roku ok. 5,5 tys. mężczyzn umiera z powodu raka prostaty. Jak pokazują badania, przed wizytą u lekarza wciąż powstrzymują strach, wstyd i niewiedza. Co trzeba wiedzieć o raku prostaty? Jak się objawia i jakie badania pozwalają go wykryć? Wyjaśniamy. 

Spis treści:

Prostata – czym jest i gdzie się znajduje?

Prostata, inaczej gruczoł krokowy, stercz, to narząd wielkości kasztana występujący tylko u mężczyzn. Znajduje się w części miednicy mniejszej, w okolicy krocza, i stanowi część męskiego układu moczowo-płciowego. Tylna część prostaty sąsiaduje z odbytnicą (to właśnie ze względu na bliskie sąsiedztwo z odbytem badanie prostaty odbywa się per rectum, czyli przez odbyt), a przez jej wnętrze przechodzi cewka moczowa.

Jaką rolę pełni prostata? To kluczowy gruczoł każdego mężczyzny. Jego główną funkcją jest produkcja płynu, w którym egzystują plemniki, czyli komórki niezbędne do rozmnażania płciowego. Płyn ten stanowi część nasienia i pomaga w odżywianiu, a także transporcie plemników. Poza tym prostata odgrywa rolę w kontroli przepływu moczu. 

Problemy z prostatą są dość powszechne, szczególnie wśród starszych mężczyzn. Choroby gruczołu krokowego dotyczą głównie panów po 50. roku życia. I takim częstym, uciążliwym schorzeniem jest łagodny przerost prostaty (powstaje w wyniku nadmiernego rozrostu prostaty, który prowadzi do ucisku na cewkę moczową i zaburzenia odpływu moczu). U panów w różnym wieku diagnozuje się też zapalenie gruczołu krokowego. Stan ten może być spowodowany infekcją bakteryjną, ale w grę wchodzą również inne czynniki, jak np. zastój wydzieliny stercza. Jednak to rak prostaty pozostaje chorobą, której mężczyźni, w kontekście zdrowia prostaty, obawiają się najbardziej. To drugi, po raku płuca, najczęściej diagnozowany nowotwór złośliwy u mężczyzn na świecie.

Rak prostaty – co to za nowotwór?

Rak prostaty to nowotwór rozwijający się w gruczole krokowym u mężczyzn, w większości przypadków w jego obwodowej części. Najczęściej przebiega bezobjawowo. Od pojawienia się pierwszych komórek rakowych do momentu wystąpienia objawów może upłynąć nawet kilkanaście lat, dlatego, jak podkreślają eksperci, tak ważna jest profilaktyka i regularne badania prostaty.

Rak prostaty to choroba, której prawdopodobieństwo wyleczenia jest najczęściej całkowicie zależne od etapu wykrycia. Im wcześniej zostanie wykryty, tym łatwiej go wyleczyć. Wyleczalność choroby rozpoznanej we wczesnym stadium wynosi od 90 do 100 proc.

Rak prostaty w liczbach

Wśród chorób nowotworowych występujących u mężczyzn aż 1/4 wszystkich nowotworów to nowotwory układu moczowo-płciowego. Zalicza się do nich nowotwory złośliwe jądra, raka pęcherza moczowego, raka nerki, raka prącia i właśnie raka prostaty (raka gruczołu krokowego, raka stercza). Rak prostaty z nich wszystkich występuje najczęściej. 

Rak prostaty stanowi ok. 20 proc. wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn w Polsce. Rozpoznawany jest głównie u panów powyżej 50. roku życia. U młodszych mężczyzn występuje rzadko. Przypadki raka prostaty w grupie wiekowej poniżej 50. roku stanowią mniej niż 1 proc. wszystkich zachorowań. Ponad 50 proc. to przypadki u mężczyzn w wieku 65-74 lat. Co roku diagnozę słyszy ok. 18-20 tys. pacjentów. Około 5,5 tys. umiera. Eksperci wskazują, że Polska jest jednym z niewielu europejskich krajów, w których śmiertelność z powodu raka prostaty zwiększa się, zamiast zmniejszać.

Globalnie każdego roku odnotowuje się ok. 1,5 mln nowych zachorowań i ok. 400 tys. zgonów. Według szacunków liczba nowych przypadków raka prostaty w 2040 roku może osiągnąć ok. 3 mln, a zgonów 700 tys. Dziś rak prostaty to piąta najczęstsza przyczyna zgonów na świecie z powodu raka - po raku płuc, wątroby, jelita grubego i żołądka. 

Czynniki ryzyka raka prostaty

Ryzyko zachorowania na raka prostaty wzrasta wraz z wiekiem i wiek to najsilniejszy czynnik ryzyka. Aż 99 proc. przypadków rozpoznaje się po 50. roku życia. 

Na ryzyko zachorowania wpływ mają również: obciążony wywiad rodzinny (wywiad rodzinny raka gruczołu krokowego lub innych, potencjalnie dziedzicznych, nowotworów u krewnych obojga płci) i pochodzenie etniczne. Ryzyko zachorowania na raka prostaty jest dwukrotnie większe, jeśli chorował krewny pierwszego stopnia, gdy chorowało dwóch krewnych – pięciokrotnie większe, a gdy trzech - 11-krotnie większe. Jeśli chodzi o pochodzenie etniczne, rak prostaty jest diagnozowany częściej u mężczyzn pochodzenia afrykańskiego. 

Do najlepiej udokumentowanych środowiskowych czynników ryzyka należą: nadmierna masa ciała, hiperinsulinizm, palenie papierosów oraz nadmierne spożycie alkoholu. Także dieta bogata w tłuszcze zwierzęce może zwiększać ryzyko zachorowania.

Wczesne i późne objawy raka prostaty

Jedno słowo, które dobrze opisuje raka prostaty? Podstępny. Rak gruczołu krokowego rozwija się bardzo powoli, nierzadko długo nie dając o sobie znać. We wczesnym stadium zaawansowania bardzo często nie daje żadnych objawów klinicznych albo powoduje objawy, które można skojarzyć z zupełnie innym problemem zdrowotnym, mianowicie – z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego. I symptomy te nierzadko są dla mężczyzn tematem tabu. 

Pierwszymi objawami raka prostaty mogą być:

  • częste oddawanie moczu, 
  • konieczność przerywania snu w celu oddania moczu,
  • parcie naglące, czyli nagła niepowstrzymana potrzeba oddania moczu,
  • uczucie niepełnego oddania moczu,
  • problem z rozpoczęciem mikcji, 
  • słaby lub przerywany strumień moczu,
  • pieczenie w czasie mikcji,
  • krwinkomocz (ten termin odnosi się do laboratoryjnego stwierdzenia krwinek czerwonych w próbce moczu) - rzadko. 

W zaawansowanym stadium raka prostaty mogą wystąpić objawy związane z obecnością przerzutów. Należą do nich m.in.:

  • narastające objawy związane z oddawaniem moczu, 
  • dolegliwości bólowe w dolnej części pleców, 
  • bóle w podbrzuszu i miednicy, 
  • obrzęki kończyn dolnych,
  • postępująca utrata masy ciała, 
  • złamania patologiczne.

Kiedy zacząć badać prostatę?

Dlatego że rak prostaty rozwija się powoli i długo nie daje żadnych objawów, mężczyźni w pewnym wieku powinni regularnie odwiedzać urologa. Już po 40. roku życia warto zacząć badać prostatę, zwłaszcza jeśli w rodzinie występował rak prostaty. Systematyczne badania pozwalają na wykrycie nieprawidłowości we wczesnym stadium i szybkie podjęcie ewentualnego leczenia. 

Po 50. roku życia już każdy mężczyzna powinien raz w roku odwiedzać urologa. I tak, nawet jeśli nie występują żadne objawy chorobowe. 

Niestety, wciąż u wielu pacjentów diagnoza stawiana jest w zaawansowanym stadium choroby. Dlaczego? Między innymi dlatego, że wielu mężczyzn wciąż unika wizyt u urologa. Najsilniejszą barierą pozostają wstyd i zakłopotanie. Dopiero przybieranie dolegliwości na sile staje się motywacją do szukania pomocy. 

Jak wykrywa się raka prostaty?

Badaniem, które zwykle jako pierwsze jest wykonywane u mężczyzn z podejrzeniem raka prostaty, jest badanie palcem przez odbytnicę (badanie per rectum). Pozwala ono na ocenę przylegającej do przedniej ściany odbytnicy tylnej części gruczołu, czyli miejsca, gdzie rak prostaty najczęściej się rozwija. 

Podstawowym badaniem jest także ocena stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA). Komórki nowotworów stercza uwalniają większe ilości PSA do krwiobiegu niż prawidłowe komórki stercza, ale podwyższone PSA nie zawsze musi oznaczać raka - może być związane z łagodnymi schorzeniami, jednak zawsze jest wskazaniem do poszerzenia diagnostyki. Tak samo jak nieprawidłowy wynik badania per rectum. 

W diagnostyce raka prostaty stosuje się też USG transrektalne (przezodbytnicze) prostaty. Potwierdzenie lub wykluczenie raka prostaty jest możliwe po wykonaniu biopsji i badania histopatologicznego.

W celu ustalenia, czy nie doszło do powstania przerzutów, wykorzystuje się m.in. tomografię komputerową czy scyntygrafię układu kostnego.  

Leczenie raka prostaty

Sposób leczenia raka prostaty zależy od stopnia zaawansowania i typu nowotworu, a także od wieku pacjenta, jego ogólnego stanu zdrowia i chorób współistniejących. 

U wybranych chorych – chorych z grupy raka niskiego ryzyka - w pierwszej kolejności możliwy jest aktywny nadzór, inaczej aktywna obserwacja. Leczenie odracza się aż do momentu stwierdzenia progresji choroby. 

Operację stosuje się przede wszystkich u tych pacjentów, u których spodziewany czas przeżycia wynosi ponad 10 lat i u których schorzenia towarzyszące ani lokalizacja anatomiczna guza nie wykluczają możliwości zabiegu. Leczenie chirurgiczne polega na usunięciu gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi i grupami węzłów chłonnych w miednicy. Coraz częściej usunięcie gruczołu krokowego wykonuje się z użyciem metod małoinwazyjnych - laparoskopowo czy z użyciem robotów chirurgicznych.

U mężczyzn z nieco bardziej zaawansowaną chorobą, ale bez przerzutów odległych, stosuje się radioterapię. To metoda leczenia, która pod kątem wyników onkologicznych, jak zwracają uwagę lekarze, nie odbiega od chirurgii.

Metodą leczenia wykorzystywaną głównie u pacjentów z zaawansowanym rakiem gruczołu krokowego, jest hormonoterapia. Bywa ona też stosowana przed leczeniem operacyjnym lub radioterapią. Na różnych etapach choroby stosowana może być także chemioterapia. 

Na koniec powtórzymy za lekarzami - podstawą profilaktyki raka prostaty są regularne wizyty u urologa i badania kontrolne. 

Piśmiennictwo

  1. Nowotwór gruczołu krokowego, Krajowy Rejestr Nowotworów, https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-gruczolu-krokowego-czym-jest, ostatni dostęp: 25.11.2025.
  2. Rak gruczołu krokowego, https://www.mp.pl/interna/chapter/B01.X.G.2, ostatni dostęp: 25.11.2025.
  3. Kompendium chorób nowotworowych - gruczoł krokowy, https://onkologia.pacjent.gov.pl/pl/kompendium-chorob-nowotworowych/gruczol-krokowy/epidemilogia, ostatni dostęp: 25.11.2025. 
  4. Cancer in Men: Prostate Cancer Is #1 for 118 Countries Globally, https://www.cancer.org/research/acs-research-news/prostate-cancer-is-number-1-for-118-countries-worldwide.html, ostatni dostęp: 21.11.2025.
  5. Prostate Cancer Cases Might Rise to 3 Million Globally by 2040, https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2818443, ostatni dostęp: 25.11.2025.
  6. Poradnik Pacjenta: Profilaktyka to męska sprawa, https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-profilaktyka-to-meska-sprawa,8504.html, ostatni dostęp: 21.11.2025. 
  7. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku gruczołu krokowego -stanowisko Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Urologicznego, Onkologia w Praktyce Klinicznej Edukacja 2024;10(1):1-72, online, https://journals.viamedica.pl/onkologia_w_praktyce_klin_edu/article/view/92325/75549, ostatni dostęp: 25.11.2025, 
  8. Rak prostaty – aktualne możliwości terapeutyczne, Dawid Wardecki, Małgorzata Dołowy, Farmacja Polska, 2022, 78 (5): 268-276.
  9. Polakom brak wiedzy o profilaktyce raka prostaty, https://swresearch.pl/news/polakom-brak-wiedzy-o-profilaktyce-raka-prostaty, ostatni dostęp: 25.11.2025.

Autor: Izabela Rzepecka-Sarota

Wróć do listy Przejdź dalej