Rak pęcherza moczowego

Rak pęcherza moczowego - informacje podstawowe

Organizm człowieka wydala produkty przemiany materii, ale również szkodliwe substancje na kilka sposobów, przede wszystkim wraz z moczem. Pęcherz moczowy to narząd będący elementem układu wydalniczego. Jego funkcja polega na gromadzeniu moczu produkowanego przez nerki. Dlatego też pęcherz narażony jest na długotrwałe działanie szkodliwych substancji. Ścianę pęcherza moczowego od wewnątrz pokrywa charakterystyczny dla tego narządu nabłonek przejściowy. Komórki są ułożone w wiele warstw, których ilość zmienia się w zależności od wypełnienia pęcherza moczem. Warstwa powierzchniowa zbudowana jest z dużych komórek, baldachowato pokrywających kilka komórek znajdujących się pod nimi, a ich błona komórkowa, skierowana do światła pęcherza, jest dodatkowo zbudowana z substancji zapobiegających transportowi wody tkankowej do moczu. Poza tym komórki baldaszkowate w opróżnionym pęcherzu mają liczne zagłębienia, które wraz z wypełnianiem się pęcherza i rozciąganiem się komórek ulegają wygładzeniu. Budowa ta jest przystosowaniem do wymagających warunków, które występują w pęcherzu.

Przyczyny raka pęcherza moczowego

Do przyczyn raka pęcherza moczowego należą nieprawidłowości w genach. Są to mutacje protoonkogenów i ekspresja onkogenów, które powodują transformację nowotworową, oraz mutacje genów supresorowych, które uniemożliwiają zahamowanie podziałów komórki nowotworowej. Znamy niektóre czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego, np. palenie tytoniu i spożywanie alkoholu. Badania naukowe donoszą, że w moczu osób używających e-papierosów również występują substancje znane jako kancerogeny związane z rakiem pęcherza moczowego. Innymi czynnikami ryzyka są substancje chemiczne, na które narażeni są pracownicy przemysłu tekstylnego, chemicznego i gumowego, a także garbarze, farbiarze, malarze, kierowcy ciężarówek, operatorzy wiertarek oraz pracownicy rafinerii. Szczególnie szkodliwy jest wpływ substancji zawierających fenacetynę oraz benzydynę i jej pochodne. Niektóre substancje lecznicze, jak cyklofosfamid, który należy do cytostatyków, lub bisakodyl, który jest środkiem przeczyszczającym, również mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego. Kolejnym czynnikiem ryzyka jest przebyta radioterapia narządów znajdujących się w sąsiedztwie pęcherza moczowego. Nawrotowe stany zapalne oraz zaburzenia budowy anatomicznej układu moczowego również sprzyjają zachorowaniu na ten nowotwór. Schistosomatoza, czyli choroba pasożytnicza, może zwiększać ryzyko rozwoju raka pęcherza moczowego, jednak w Polsce zakażenia te są bardzo rzadkie. 

Epidemiologia raka pęcherza moczowego

Rak pęcherza moczowego stanowi 6,4% wszystkich zachorowań mężczyzn na nowotwory złośliwe i zajmuje 4. miejsce pod względem zachorowalności w tej grupie. Największa zachorowalność mężczyzn na ten nowotwór występuje w północno-zachodniej Polsce. Natomiast wśród kobiet tylko 2,2% spośród wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe to zachorowanie na raka pęcherza moczowego. Najczęściej ten nowotwór rozpoznawany jest w 65–69. roku życia u obu płci. Zgony mężczyzn z powodu raka pęcherza moczowego stanowią 5,8% zgonów z powodu wszystkich nowotworów złośliwych. Umieralność z tego powodu wynosi 24 na 100 tys. zgonów płci męskiej. Wśród płci żeńskiej 2,2% wszystkich zgonów z przyczyn nowotworowych to zgony z powodu raka pęcherza moczowego, co stanowi niecałe 5 na 100 tys. zgonów kobiet w Polsce.

Objawy raka pęcherza moczowego

Objawy raka pęcherza moczowego są mało charakterystyczne i wymagają różnicowania z innymi jednostkami chorobowymi. Najczęstszym objawem raka pęcherza moczowego jest obecność krwi w moczu. Rzadko temu objawowi będą towarzyszyły dolegliwości bólowe. Może się zdarzyć, że ilość krwi w moczu będzie na tyle mała, że nie będzie to widoczne makroskopowo. Wykrycie małej ilości krwinek czerwonych w moczu jest możliwe za pomocą badania ogólnego moczu. Do przyczyn krwiomoczu zaliczamy również inne stany chorobowe układu moczowego, dlatego ten objaw wymaga różnicowania. Również w przypadku występowania gwałtownego parcia na mocz, częstego oddawania moczu, uczucia niepełnego opróżniania pęcherza, zatrzymania moczu powinno się przeprowadzić diagnostykę różnicową. Najczęściej jednak przyczyną tych stanów będzie infekcja, kamica pęcherza lub przerost prostaty u mężczyzn. U pacjentów z podejrzeniem nowotworu pęcherza należy wykonać badanie USG jamy brzusznej z oceną pęcherza i dróg moczowych. Rozpoznanie ustalane jest na podstawie wyniku badania histopatologicznego wycinków pobranych podczas cystoskopii. Badanie to polega na wprowadzeniu endoskopu przez cewkę moczową. W przypadku większego zaawansowania nowotworu i naciekania okolicznych narządów mogą pojawić się bóle podbrzusza, bóle w okolicy nerek, trudności w oddawaniu stolca lub bezmocz. Jeśli proces nowotworowy rozprzestrzenił się na odległe narządy, mogą występować inne objawy z tym związane, jak: bóle kości, wodobrzusze, kaszel czy krwioplucie. 

Leczenie raka pęcherza moczowego

Podstawową metodą leczenia raka pęcherza moczowego są zabiegi chirurgiczne. W niskich stopniach zaawansowania nowotworu przeprowadza się zabieg przezcewkowej radykalnej elektroresekcji guza, czyli TURT lub TURbT. U części pacjentów, ze względu na zwiększone ryzyko nawrotu choroby, po zabiegu zaleca się leczenie uzupełniające w postaci serii dopęcherzowych podań szczepionki BCG lub leku cytostatycznego. Szczepionka BCG to szczepionka przeciw gruźlicy zawierająca żywe, ale osłabione bakterie prątka bydlęcego. Jest stosowana jako skuteczny sposób leczenia raka pęcherza ze względu na właściwość immunomodulujące. Podana dopęcherzowo stymuluje komórki układu odpornościowego pacjenta do niszczenia komórek nowotworowych, które pozostały po usunięciu guza. W stadiach bardziej zaawansowanych konieczna może być radykalna cystektomia, czyli usunięcie pęcherza moczowego wraz z pobliskimi narządami moczowo-płciowymi i węzłami chłonnymi. Coraz częściej u chorych przed zabiegiem operacyjnym stosuje się chemioterapię indukcyjną. Po cystektomii konieczne będzie odprowadzanie moczu innymi drogami. Wykonuje się różne rodzaje urostomii (moczowej przetoki przezskórnej), za pomocą których mocz gromadzi się w worku na zewnątrz ciała. U chorych z przerzutami odległymi podstawą leczenia jest wielolekowa chemioterapia, chociaż coraz częściej próbuje się stosować komplementarnie inne metody lecznicze. W leczeniu raka pęcherza moczowego małe znaczenie ma radioterapia. Włącza się ją głównie u pacjentów, którzy nie byli leczeni operacyjnie.

Profilaktyka raka pęcherza moczowego

Podstawą profilaktyki jest unikanie czynników ryzyka zachorowania. Dużą rolę odgrywa profilaktyka antynikotynowa. Innym istotnym elementem zapobiegania jest ochrona osób pracujących w narażeniu na szkodliwe substancje chemiczne mogące powodować raka pęcherza moczowego oraz monitorowanie stopnia tego narażenia. Niestety, nie ma badania przesiewowego w kierunku wykrywania raka pęcherza moczowego. Okresowa kontrola cystoskopowa chorych po przebytym leczeniu oraz wprowadzenie działań zmniejszających skutki uboczne to ważne elementy profilaktyki trzeciorzędowej.

Piśmiennictwo

1. Bjurlin MA i wsp. Carcinogen Biomarkers in the Urine of Electronic Cigarette Users and Implications for the Development of Bladder Cancer: A Systematic Review. Eur Urol Oncol 2021; 4(5): 766–783.
2. Sawicki W, Malejczyk J. Histologia. PZWL, Warszawa 2022.
3. Gajewski P, Szczeklik A (red.). Interna Szczeklika 2022/23. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
4. Stelmach A, Potemski P. Nowotwory układu moczowo-płciowego. [W]: Krzakowski M, Warzocha K (red.). Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2013 rok. Tom 1. Via Medica, Gdańsk 2011.
5. Didkowska J i wsp. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2019 roku. Narodowy Instytut Onkologii, Warszawa 2021. 
6. Maranda R. Terapia BCG jako leczenie uzupełniające w leczeniu chorych na raka pęcherza moczowego. Przegl Urol 2010; 5(63).