Czym jest kinaza kreatynowa i od czego zależy jej aktywność?

Kinaza kreatynowa – funkcje i formy biologiczne

Kinaza kreatynowa (CK), znana także jako fosfokinaza kreatynowa (CPK), to enzym kluczowy dla metabolizmu energetycznego komórek. Podczas wysiłku fizycznego katalizuje reakcję przenoszenia grup fosforanowych z fosfokreatyny na ADP, umożliwiając szybkie odtwarzanie ATP, niezbędnego do skurczu mięśni.

Ze względu na swoją funkcję, CK występuje w największym stężeniu w tkance mięśniowej oraz tkance nerwowej. Warto pamiętać, że enzym występuje także w innych narządach, takich jak żołądek, jelita, pęcherzyk żółciowy czy nerki, jednak w znacznie niższych ilościach. W nawiązaniu do powyższego warto pamiętać, że kinaza kreatynowa należy do grupy białek izoenzymatycznych – występuje w kilku formach (izoenzymach), różniących się budową i lokalizacją w organizmie:

• CK-MM – izoenzym mięśniowy – odpowiada za ok. 80% aktywności CK we krwi,
• CK-MB – izoenzym sercowy – odpowiada za ok. 20% aktywności CK we krwi,
• CK-BB – izoenzym mózgowy – zazwyczaj niewykrywalny ze względu na barierę krew–mózg.

Normy CK – jakie są prawidłowe wartości u kobiet i mężczyzn

Zakres referencyjny kinazy kreatynowej u osób zdrowych wynosi:

• 24–195 IU/l u mężczyzn,
• 24–170 IU/l u kobiet.

Uwaga! Zawsze należy odnosić się do zakresu referencyjnego stosowanego przez konkretne laboratorium diagnostyczne.

Kiedy badać poziom kinazy kreatynowej we krwi (CK)?

Badanie poziomu CK we krwi jest przydatne w diagnostyce, monitorowaniu i różnicowaniu wielu chorób. Wskazania do oznaczenia poziomu kinazy kreatynowej (CK) obejmują:

• Wdrożenie leczenia statynami w przebiegu hipercholesterolemii celem oceny wyjściowego ryzyka uszkodzenia mięśni - oznaczenie CK powinno być wykonane rutynowo przed rozpoczęciem terapii.
• Podejrzenie chorób mięśni szkieletowych, takich jak dystrofie mięśniowe (np. dystrofia mięśniowa Duchenne'a, dystrofia mięśniowa Beckera), miopatie zapalne (np. dermatomyositis, polymyositis), miopatie wrodzone oraz mitochondrialne.
• Objawy osłabienia mięśni, bólu mięśniowego lub opóźnienia rozwoju motorycznego, zwłaszcza u dzieci.
• Zakażenia i stany zapalne mięśni, np. wirusowe zapalenie mięśni (grypa, enterowirusy), bakteryjne myositis.
• Podejrzenie ostrych stanów zagrażających życiu, takich jak rabdomioliza, zespół neuroleptyczny złośliwy, złośliwa hipertermia.
• Ocena skutków działania toksyn i leków uszkadzających mięśnie, m.in. statyn, fibratów, neuroleptyków, alkoholu czy kokainy.
• Ocena przyczyn podwyższonych transaminaz, gdy podejrzewa się, że źródłem ich zwiększonej aktywności we krwi nie jest wątroba, lecz mięśnie.

Podwyższony poziom kinazy kreatynowej we krwi – co oznacza?

Uwalnianie kinazy kreatynowej rozpoczyna się zwykle 4–8 godzin po uszkodzeniu mięśni, a wzrost jej stężenia najczęściej wynika z:

• urazów mięśni,
• intensywnej aktywności fizycznej,
• napadu drgawkowego,
• chorób mięśniowych (np. dystrofii Duchenne’a),
• zawału serca (głównie wzrost frakcji CK-MB).

Należy mieć na uwadze, że wynik oznaczenia CK może być zaburzony przez czynniki analityczne. W związku z tym, w przypadku wątpliwości diagnostycznych zaleca się powtórzenie badania w odpowiednich warunkach. Za fałszywy wynik podwyższonej aktywności kinazy kreatynowej mogą odpowiadać:

• hemoliza próbki,
• czas, jaki upłynął od pobrania do analizy,
• zastosowanie niestandardowych metod pomiarowych,
• wpływ niektórych leków.

Należy również pamiętać, że podwyższona aktywność kinazy kreatynowej (CK) nie zawsze świadczy o patologii. Fizjologiczny wzrost jej poziomu może występować m.in. u osób z dużą masą mięśniową, po urazach mięśniowych, operacjach, iniekcjach domięśniowych, a także u sportowców – zwłaszcza w okresie intensywnych treningów.

W takich przypadkach zaleca się:

• ograniczenie intensywności treningów,
• regenerację organizmu,
• odpowiednie nawodnienie,
• uzupełnianie elektrolitów i aminokwasów BCAA,
• 7–8 godzin snu na dobę.

Kontrolne badanie CK powinno zostać wykonane po 6–7 dniach. Jeśli poziom nadal jest wysoki, wskazana jest konsultacja lekarska. Należy jednak pamiętać, że podwyższony poziom kinazy kreatynowej (CK) jest jedynie wskaźnikiem uszkodzenia mięśni – nie leczy się go bezpośrednio, lecz dąży do ustalenia przyczyny wzrostu i ukierunkowanego leczenia choroby podstawowej.

O czym świadczy obniżony poziom kinazy kreatynowej?

Obniżony poziom kinazy kreatynowej (CK) najczęściej wynika ze zmniejszenia masy mięśniowej, co jest szczególnie widoczne u osób starszych. Zjawisko to można zaobserwować u mężczyzn powyżej 50. roku życia oraz u kobiet powyżej 70. roku życia.

Wykazano, że niski wskaźnik masy ciała (BMI <18,5) koreluje z niższym prawdopodobieństwem występowania podwyższonej aktywności CK [3], szczególnie u kobiet. U mężczyzn natomiast niski poziom BMI oraz mniejszy obwód ramienia były również związane z niższym stężeniem CK.

Warto jednak podkreślić, że u pacjentów z niską masą mięśniową, nawet prawidłowy poziom CK nie wyklucza choroby mięśni. W przypadku klinicznego podejrzenia patologii mięśniowej wynik mieszczący się w normie nie powinien być traktowany jako jednoznacznie uspokajający.

Jak stres i nowotwory wpływają na poziom CK?

Stres

Wykazano, że wyższy poziom stresu i niższe poczucie regeneracji korelują z podwyższonym poziomem CK, wskazującym na uszkodzenia mięśniowe spowodowane intensywnym treningiem [5]. Mimo to zaobserwowano poprawę wyników skoków, co sugeruje pozytywne adaptacje. 

W kontekście stresu psychicznego, obecne dowody sugerują, że sam stres emocjonalny nie prowadzi do istotnego wzrostu poziomu CK. Jednakże przewlekły stres może pośrednio wpływać na zdrowie mięśni poprzez zaburzenia snu, zmniejszoną aktywność fizyczną czy zmiany hormonalne, co może prowadzić do zwiększonej podatności na uszkodzenia mięśniowe i w konsekwencji podwyższonego poziomu CK.

Nowotwory

Podwyższone wartości kinazy kreatynowej można wykazać u pacjentów z rakiem gruczołu krokowego oraz innymi gruczolakorakami różnych lokalizacji narządowych. W przebiegu drobnokomórkowego raka płuca – nowotworu o charakterze neuroendokrynnym – często obserwuje się podwyższone stężenie izoenzymu CK-BB. Co istotne, izoenzym CK-BB, który w warunkach fizjologicznych jest niewykrywalny w surowicy z powodu bariery krew–mózg, może stać się mierzalny w przypadku przerzutów nowotworowych do mózgu. Może to mieć znaczenie pomocnicze w ocenie zajęcia ośrodkowego układu nerwowego przez proces nowotworowy.

Podsumowanie

Kinaza kreatynowa to ważny wskaźnik funkcjonowania mięśni i serca. W przypadku podwyższonego poziomu CK w pierwszej kolejności zaleca się powtórzenie badania po kilku dniach, w kontrolowanych warunkach (bez wysiłku fizycznego, z odpowiednim nawodnieniem). Jeśli poziom CK nadal pozostaje wysoki, lekarz może zlecić dalszą diagnostykę (np. EMG, rezonans magnetyczny, konsultację kardiologiczną, neurologiczną lub urologiczną), zależnie od towarzyszących objawów. Kluczowe jest ustalenie przyczyny podwyższenia CK – nie leczy się samego podwyższonego stężenia enzymu, lecz to, co je wywołało.

Referencje:

1. Solnica, B., Dembińska-Kieć, A., & Naskalski, J. W. (Red.). (2022). Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej (wyd. 5). MedPharm Polska. ISBN 9788366960824.

2. Silverthorn, D. U. (2018). Fizjologia człowieka: Zintegrowane podejście (B. Ponikowska, Red., wyd. pol.). Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie. ISBN: 978-83-200-5536-8. 940 s.

3. George, M. D., McGill, N. K., & Baker, J. F. (2016). Creatine kinase in the US population: Impact of demographics, comorbidities, and body composition on the normal range. Medicine, 95(33), e4344.

4. Chakrabarty, T., Tirupathi, S., & Thompson, A. (2020). How to use: creatine kinase. Archives of Disease in Childhood-Education and Practice, 105(3), 157-163.

5. Berriel, G. P., Costa, R. R., da Silva, E. S., Schons, P., de Vargas, G. D., Peyré-Tartaruga, L. A., & Kruel, L. F. M. (2020). Stress and recovery perception, creatine kinase levels, and performance parameters of male volleyball athletes in a preseason for a championship. Sports Medicine-Open, 6(1), 26.