O czym świadczy podwyższony poziom kinazy kreatynowej (CK)?

Jaką rolę w organizmie człowieka pełni kinaza kreatynowa?

Kinaza kreatynowa, oznaczana także skrótem CK lub CPK, jest jednym z enzymów regulujących metabolizm komórki. Najważniejszą rolą kinazy kreatynowej jest przenoszenie reszt fosforanowych i tworzenie wysokoenergetycznych związków, takich jak ATP i fosfokreatyna [1, 2]. 

W tkankach o dużym zapotrzebowaniu energetycznym, do których należą m.in. tkanka nerwowa i mięśniowa, regeneracja ATP stanowi najważniejsze źródło, z którego komórka pozyskuje energię i dlatego to właśnie tam obserwuje się najwyższe stężenie kinazy kreatynowej. W narządach takich jak żołądek, jelito cienkie, okrężnica, pęcherzyk żółciowy czy nerki CPK również występuje, jednak już w niższym stężeniu [1, 3]. 

Kinaza kreatynowa należy do białek izomorficznych, czyli takich, które w organizmie ludzkim występują w kilku różnych formach, różniących się od siebie budową. U człowieka istnieją dwa podtypy CK: mózgowy (B, od ang. brain), którego gen zlokalizowany jest na chromosomie 14q32 i mięśniowy (M, od ang. muscle), którego gen zlokalizowany jest na chromosomie 19q13 [2, 4]. 

Jednostki te łączą się ze sobą, tworząc tak zwane dimery, budujące jedną z trzech możliwych izoform: 

• CK-BB, zlokalizowaną w tkance mózgowej,
• CK-MM, występującą w komórkach mięśni poprzecznie prążkowanych,
• CK-MB, zlokalizowaną w komórkach mięśnia sercowego [1, 2].

Na całkowitą aktywność kinazy kreatynowej we krwi skład się suma aktywności jej wszystkich trzech izoform. W praktyce jednak 95%, czyli zdecydowaną większość tej puli, stanowi izoforma mięśniowa (CK-MM) [2, 3].

W warunkach fizjologicznych poziom CPK we krwi jest niski, rośnie on jednak w sytuacji uszkodzenia komórek mięśni poprzecznie prążkowanych, do którego może dojść np. w wyniku urazu, zbyt intensywnej aktywności fizycznej lub na skutek miopatii i chorób mięśniowych, takich jak np. dystrofia Duchenne’a. Poziom frakcji sercowej kinazy kreatynowej (CK-MB) może z kolei ulec podwyższeniu na skutek zawału serca lub innego stanu prowadzącego do martwicy komórek mięśnia sercowego [1, 4].

U osób zdrowych prawidłowy poziom CK we krwi nie powinien przekraczać 24–170 U/l u kobiet i 24–195 U/l u mężczyzn. Należy jednak pamiętać, że ostateczny zakres prawidłowych wartości referencyjnych jest ustalany indywidualnie przez laboratorium, w którym analizowany jest materiał pacjenta [3].

W przypadku osób z dużą masą mięśniową i osób intensywnie uprawiających sport poziom kinazy kreatynowej może wielokrotnie przekraczać granice przytoczonego wyżej zakresu referencyjnego. W przypadku uzyskania takich wyników, warto zmniejszyć intensywność treningów oraz zadbać o regenerację mięśni, dostarczając organizmowi odpowiednie ilości elektrolitów i składników odżywczych, a zwłaszcza aminokwasów rozgałęzionych (BCAA) i pamiętając o 7-8 godzinach snu na dobę. Po upływie 6-7 dni należy powtórzyć oznaczenie aktywności CPK, które powinno wrócić do normy [1, 2].

W jakich sytuacjach warto wykonać badanie poziomu kinazy kreatynowej we krwi?

Oznaczenie poziomu kinazy kreatynowej we krwi jest jednym z pierwszych badań wykonywanych w przypadku podejrzenia jednej z chorób prowadzących do uszkodzenia mięśni szkieletowych, takich jak dystrofie mięśniowe, miopatie, czy zapalenie mięśni, a także w trakcie ich leczenia, jako ocena skuteczności terapii [3, 4, 5]. 

Wśród innych wskazań od oceny aktywności CPK i jej frakcji sercowej (CK-MB) znajdują się także:

• podejrzenie zawału serca lub dorzutu zawału (kolejnego zawału serca, występującego w ciągu kilku dni od pierwotnego), zwłaszcza u osób, u których nie ma możliwości oznaczenia poziomu troponiny sercowej;
• monitorowanie leczenia lekami, które mogą prowadzić do uszkodzenia tkanki mięśniowej, takimi jak statyny, fibraty i neuroleptyki;
• podejrzenie zatrucia tlenkiem węgla (czadem), strychniną lub alkoholem;
• wczesne wykrywanie mikrourazów tkanki mięśniowej u sportowców;
• planowanie i monitorowanie skuteczności treningów [2, 3, 4].

O czym świadczy podwyższony poziom kinazy kreatynowej we krwi?

Podwyższony poziom kinazy kreatynowej zawsze wymaga konsultacji z lekarzem.

Wśród schorzeń, które mogą być jego przyczyną, wymienia się m.in.:

• choroby nerwowo-mięśniowe, w tym genetyczne choroby mięśni (dystrofie), miopatie zapalne i metaboliczne,
• uszkodzenie komórek mięśnia sercowego, np. w wyniku zawału, resuscytacji, kardiowersji lub innych zabiegów chirurgicznych,
• niedoczynność tarczycy,
• chorobę Addisona,
• akromegalię,
• hiperaldosteronizm,
• zatorowość płucną,
• choroby ośrodkowego układu nerwowego, takie jak padaczka, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub udar,
• choroby autoimmunologiczne prowadzące do uszkodzenia tkanki mięśniowej, takie jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE) lub reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• nowotwory mięśni i inne choroby nowotworowe,
• choroby hematologiczne,
• choroby nerek,
• alkoholizm,
• urazy mięśni, wywołane np. przez intensywny wysiłek fizyczny, zabiegi chirurgiczne, zastrzyki, drgawki,
• zaburzenia elektrolitowe (zbyt niski poziom potasu, sodu lub fosforanów),)
• stosowanie leków takich jak statyny, neuroleptyki, fibraty, niektóre leki przeciwnadciśnieniowe (β-adrenolityki, antagoniści receptora angiotensynowego), immunosupresyjne, antyretrowirusowe lub antypsychotyczne,
• radioterapię,
• ciążę,
• infekcje przebiegające z gorączką,
• niedokrwienie kończyn dolnych,
• zatrucie alkoholem, heroiną, kokainą, tlenkiem węgla, strychniną lub α-amanityną (występującą w muchomorze sromotnikowym) [3, 4, 5].

U pacjentów z podejrzeniem chorób nerwowo-mięśniowych pomiar aktywności CPK pozwala na wstępne odróżnienie pomiędzy schorzeniami o tle miogennym (związanymi z dysfunkcją mięśni) lub neurogennym (wynikającym z nieprawidłowości dotyczących układu nerwowego). Po postawieniu rozpoznania jest on natomiast wykorzystywany do monitorowania skuteczności terapii. Przy bólu w klatce piersiowej oznaczenie poziomu kinazy kreatynowej jest badaniem pomocniczym, pozwalającym na odróżnienie zawału serca od zatoru płucnego [2, 4, 5]. 

Referencje

1. Caquet R., 250 badań laboratoryjnych, Warszawa, 2007, s. 234-235
2. Gajewski K. Kinaza kreatynowa, Medycyna Praktyczna [online] https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/171854,kinaza-kreatynowa [ostatni dostęp: 07.11.2023]
3. Szutowicz A. i in., Diagnostyka laboratoryjna, tom I, Gdańsk 2009, str. 63 – 64.
4. Kierdaszuk B. i in., Czy zwiększona aktywność kinazy kreatynowej w surowicy zawsze świadczy o chorobie mięśni?, Neurologia i Neurochirurgia Polska, nr 46 (3) 2012.
5. Kley R.A. i in., . Differential Diagnosis of HyperCKemia. Neurology International Open 2018; 2: E72–E83.