Spirometria w diagnostyce chorób płuc. Jak wygląda badanie?

Spirometria - podstawowe informacje

Spirometria to nieinwazyjne badanie, którego celem jest ocena parametrów związanych z oddychaniem - ilości i prędkości powietrza przepływającego przez drogi oddechowe podczas wdechu i wydechu, co, po wyliczeniu odpowiednich wartości i wskaźników, przekłada się na objętości, czasy i przepływy. 

Wskazania do badania spirometrycznego

Badanie spirometryczne jest dość łatwe do przeprowadzenia i znajduje szerokie zastosowanie nie tylko w gabinecie pulmonologicznym. Spirometria może być przydatna w diagnozowaniu i różnicowaniu chorób płuc i oskrzeli, monitorowaniu ich leczenia, ocenie wpływu czynników narażenia zawodowego lub środowiskowego na potencjalnie szkodliwe dla układu oddechowego czynniki czy w ramach kwalifikacji do niektórych zabiegów chirurgicznych. 

Jednym z najczęstszych powodów skierowania na badanie spirometryczne jest podejrzenie astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) oraz, u osób z postawionym rozpoznaniem, ocena leczenia i przebiegu tych schorzeń [1,2].  

Przeciwwskazania do badania spirometrycznego

Spirometrii nie powinno wykonywać się w przypadku:

• krwioplucia o nieznanej przyczynie;
• odmy opłucnowej;
• niestabilności układu sercowo-naczyniowego, np. świeżego zawału mięśnia sercowego lub zatorowości płucnej, źle kontrolowanego nadciśnienia tętniczego;
• tętniaków aorty lub tętnic mózgowych;
• niedawno przebytego krwawienia wewnątrzczaszkowego;
• niedawno przebytej operacji w obrębie jamy brzusznej, klatki piersiowej, naczyń krwionośnych, głowy lub oka;
• ostrych stanów chorobowych, np. wymiotów, gorączki;
• przebycia odwarstwienia siatkówki [1,2].

Przebieg badania spirometrycznego

Spirometria wykonywana jest z użyciem spirometru. Istnieje wiele typów urządzeń, które różnią się wielkością, sposobem pomiarów i zapisów parametrów. Wspólnym elementem wszystkich rodzajów spirometrów jest ustnik, który pacjent powinien objąć ustami i przez niego oddychać podczas badania. Przed rozpoczęciem badania pacjent powinien być również zważony i zmierzony - do wyliczenia niektórych parametrów konieczna jest znajomość masy ciała i wzrostu. 

Badanie wymaga dobrej współpracy pacjenta z personelem medycznym, osoba prowadząca badanie będzie wydawać dokładne polecenia, co należy zrobić w danym momencie. Wykonuje się je w pozycji siedzącej z prostymi plecami. Zazwyczaj na początku, po włożeniu ustnika między wargi, należy oddychać normalnie, następnie mierzone są najmocniejszy i najgłębszy wdech oraz najsilniejszy i najdłuższy wydech. Badanie powtarza się 3-krotnie - jeżeli pomiary są zbliżone do siebie, oznacza to, że wyniki są wiarygodne [1,3]. 

Spirometria jest badaniem bezpiecznym, ale wymaga dużo energii i zaangażowania, może być nawet uznana za męczącą fizycznie. Włożenie wysiłku jest jednak konieczne, aby uzyskać prawdziwe pomiary i prawidłowo zinterpretować wyniki badania.

Najważniejsze pomiary spirometryczne

Pomiary spirometryczne mogą dla laika stanowić serię enigmatycznych skrótów. Są przedstawiane za pomocą wartości liczbowych oraz wykresów.

Do najważniejszych pomiarów należą:

• FVC (natężona pojemność życiowa, ang. forced vital capacity): Ilość powietrza usuniętego z płuc podczas najsilniejszego wydechu poprzedzonego najgłębszym wdechem. Zależy od objętości płuc i wysiłku włożonego w badanie.
• FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa, ang. forced expiratory volume in one sec): Ilość powietrza wydychanego w pierwszej sekundzie natężonego wydechu. Zależy od pojemności życiowej płuc oraz stanu dróg oddechowych. Obniżone wartości obserwuje się przy skurczu dróg oddechowych, m.in. w astmie lub POChP.
• FEV1/FVC (inaczej nazywany wskaźnikiem Tiffeneau): Pozwala rozróżnić obturację (zwężenie dróg oddechowych) od zmniejszonej objętości płuc. Jest obniżony w przypadku obturacji oskrzeli, podwyższony (lub prawidłowy) w przypadku małej objętości płuc.  
• PEF (czyli szczytowy przepływ wydechowy, ang. peak expiratory flow): Największa wartość przepływu podczas forsownego wydechu. PEF może być też mierzony w warunkach domowych za pomocą specjalnego urządzenia, tzw. peakflowmetru [1,2]. 

Interpretacja wyników spirometrii

Wyniki spirometrii pozwalają na ocenę “drożności” dróg oddechowych - jeżeli przepływ jest utrudniony z powodu skurczu oskrzeli, mamy do czynienia z obturacją, która występuje w przebiegu m.in. POChP i astmy. Czasami poza spirometrią podstawową, badanie powtarza się po podaniu leku rozszerzającego oskrzela (spirometria z próbą rozkurczową), co pozwala na różnicowanie odwracalności obturacji.

W przypadku podejrzenia zmniejszenia pojemności płuc (np. w przebiegu chorób śródmiąższowych płuc), mówi się o restrykcji - wskazane jest wykonanie dodatkowych badań specjalistycznych, np. pletyzmografii, która polega na obserwowaniu zmian kształtu klatki piersiowej (więc pośrednio również jej objętości) podczas oddychania w specjalnej komorze [1,2,3].

Jak przygotować się do badania spirometrycznego?

Jeżeli lekarz zalecił wykonanie spirometrii, należy się do niej przygotować:

• Nie należy spożywać obfitego posiłku (przez min. 2 godziny) ani pić napojów gazowanych, alkoholu, mocnej kawy ani herbaty (przez min. 8 godzin) przed badaniem.
• Należy unikać palenia papierosów przez min. 1 godzinę przed badaniem (jednak im dłużej, tym lepiej).
• Wskazane jest założenie luźnego ubrania pozwalającego na swobodne ruchy, zwłaszcza w obrębie jamy brzusznej i klatki piersiowej. 
• Badanie powinno być wykonanie po 15 min odpoczynku, bezpośrednio przed spirometrią nie należy podejmować wysiłku fizycznego.
• Jeżeli to możliwe, należy odstawić niektóre leki wziewne - czas odstępu między ostatnią dawką inhalacji a badaniem należy omówić z lekarzem kierującym na badanie [1,2,3]. 

Referencje:

1. Moore V.C. Spirometry: step by step. Breathe 2012; 8(3): 232-240. 
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2021/22.
3. Redakcja PiAP. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ftyzjopneumonologicznego Dotyczące Wykonywania Badań Spirometrycznych. Advances in Respiratory Medicine 2008; 72 (II, 2004): 1-31.