Objawy przedwczesnej menopauzy

Informacje podstawowe o przedwczesnej menopauzie

Ustanie miesiączki na dłużej niż 1 rok w odpowiednich warunkach klinicznych definiuje się jako menopauzę. Kobiety, u których doszło do utraty funkcji jajników w młodym wieku, są narażone na brak aktywności hormonów jajnikowych dłużej niż kobiety, u których menopauza wystąpiła w typowym okresie. Jako przedwczesną określa się menopauzę, która wystąpiła przed ukończeniem 40. roku życia, natomiast jako wczesną – menopauzę występującą w wieku 40–45 lat. Utrzymujący się wzrost stężenia krążących gonadotropin (hormonu folikulotropowego [FSH] i hormonu luteinizującego [LH]) ze współistniejącą hipoestrogenemią (obniżenie poziomu estrogenów) jest hormonalną cechą charakterystyczną niewydolności jajników. Wczesna menopauza wiąże się z pogorszeniem jakości życia oraz zwiększeniem ryzyka złamań, chorób układu sercowo-naczyniowego, niewydolności serca, cukrzycy i ogólnej umieralności. Wczesna menopauza koreluje jednak ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju raka piersi. Średni wiek wystąpienia menopauzy w Polsce wynosi 50 lat. 

Przyczyny przedwczesnej menopauzy

Biologia układu rozrodczego kobiet od samego początku rozwoju jest nastawiona na ostateczne starzenie się. Kobiety otrzymują maksymalną liczbę pęcherzyków jajnikowych w ciągu swojego życia jeszcze w macicy; po 20. tygodniu ciąży wewnątrzmacicznej widoczny jest proces postępującej atrezji (degeneracji i obumarcia) pęcherzyków. W okresie dojrzewania z początkowej liczby pozostaje niewielka ilość pęcherzyków, a procesy postępującej atrezji i utraty pęcherzyków trwają aż do niemal wyczerpania zasobów jajnikowych. W okresie menopauzy obserwuje się zmniejszone stężenia hormonów produkowanych przez jajnik: 17β-estradiolu (30 pg/ml), testosteronu, androstendionu i dehydroepiandrostendionu (DHEA) oraz progesteronu. Jest to przyczyna większości objawów i przykrych dolegliwości okresu menopauzalnego, takich jak: uderzenia gorąca, bezsenność i huśtawki nastroju, a w późniejszym okresie również osteoporoza oraz atrofia urogenitalna. Ponad 90% przypadków przedwczesnego wygaszenia funkcji jajników ma charakter idiopatyczny, bez wyraźnej, wykrywalnej przyczyny. Do innych przyczyn zaliczamy:

• przyczyny autoimmunologiczne (niedoczynność tarczycy, niedoczynność nadnerczy, niedoczynność przytarczyc, cukrzyca typu 1);
• zakażenia – zapalenie jajników (świnka, gruźlica, malaria, ospa wietrzna, Shigella);
• chemio- i radioterapia;
• embolizacja naczyń miednicy; 
• chirurgiczne usunięcie jajników (nowotwory);
• przyczyny genetyczne (zespół Turnera, trisomia X, galaktozemia).

Ponad 20% kobiet z przedwczesną menopauzą wykazuje cechy choroby autoimmunologicznej, która może się rozpocząć, zanim uwidoczni się dysfunkcja jajników. W tej grupie często wykrywa się krążące przeciwciała przeciwjajnikowe. Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy i niedoczynność tarczycy można zaobserwować u prawie 1/4 kobiet. Chirurgiczne usunięcie jajników powoduje gwałtowniejszą utratę steroidów jajnikowych (estrogenów i progesteronu) niż naturalna menopauza i pociąga za sobą znaczny spadek stężenia testosteronu. 

Epidemiologia przedwczesnej menopauzy

Spontaniczna przedwczesna menopauza nie jest rzadkością. Szacuje się, że doświadcza jej około 0,3–1,1% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Wśród kobiet przed 40. rokiem życia częstość występowania rośnie wraz z wiekiem: przedwczesną menopauzę można rozpoznać u 0,01% kobiet < 20. roku życia, u 0,1% kobiet < 30. roku życia i u około 1% kobiet < 40. roku życia. Wśród przyczyn genetycznych zespół Turnera związany z całkowitą lub częściową monosomią X jest najczęstszą anomalią genetyczną spotykaną u kobiet z przedwczesną menopauzą. Około 1 na 9 kobiet w wieku od 35 do 45 lat przeszła histerektomię, a u 40% z nich w czasie operacji dokonuje się obustronnego wycięcia jajników. 

Objawy przedwczesnej menopauzy

Nieregularnym miesiączkom mogą towarzyszyć stałe lub okresowe objawy hipoestrogenowe, które definiują zespół menopauzalny, takie jak: 

• uderzenia gorąca; 
• nocne poty;
• chwiejność emocjonalna; 
• suchość pochwy;
• zaburzenia snu. 

Objawy naczynioruchowe wiążą się z:

• pogorszeniem jakości snu;
• drażliwością;
• zaburzeniami koncentracji uwagi;
• pogorszeniem jakości życia. 

Kolejnym symptomem mogą być obawy związane z niepłodnością. 

Obraz kliniczny może się różnić i mieć różne nasilenie. U 39% kobiet w wieku < 40 lat występują objawy naczynioruchowe. Przedwczesna menopauza związana jest ponadto z:

• niskim poziomem energii; 
• niskim libido; 
• niskim nastrojem;
• suchością pochwy. 

Do objawów ze strony układu moczowo-płciowego zaliczają się także:

• pieczenie i podrażnienie narządów płciowych, 
• zaburzenia seksualne związane ze zmniejszeniem nawilżenia i z bólem;
• objawy urologiczne, takie jak parcie naglące, dyzuria i nawracające zakażenia układu moczowego. 

Wiele dużych badań wykazało, że kobiety te są obarczone zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, a także osteoporozy, zaburzeń depresyjnych i pogorszenia jakości życia. Gorsza jakość snu wiąże się z wahaniami nastroju, problemami z pamięcią, zespołem metabolicznym, otyłością i innymi czynnikami ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych. 

Leczenie przedwczesnej menopauzy

Skuteczne leczenie przedwczesnej lub wczesnej menopauzy może obejmować stosowanie odpowiednio dawkowanych leków hormonalnych oraz wapnia z witaminą D, wykonywanie ćwiczeń fizycznych i badań przesiewowych w celu wykrycia przewlekłych schorzeń i powikłań niedoboru hormonów płciowych. Najbardziej znaczącą zmianą hormonalną u kobiet, u których wystąpiło przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników, jest utrata estrogenu. Estrogen, zwłaszcza estradiol, jest kluczem do utrzymania gęstości kości i odgrywa rolę w zachowaniu funkcji śródbłonka u kobiet. Nie ma skuteczniejszej metody łagodzenia uderzeń gorąca i nadpotliwości niż suplementacja estrogenów. Prowadzenie hormonoterapii jest zalecane przynajmniej do osiągnięcia średniego wieku menopauzy, tzn. około 52 lat. Leczenie małymi dawkami estrogenu lub progestagenu może łagodzić przewlekłą bezsenność u kobiet po menopauzie. Dopochwowe preparaty małodawkowej terapii hormonalnej dostępne są w postaci kremów, tabletek, pierścieni i wkładek. Terapia estrogenowa i estrogenowo-progestagenna jest najskuteczniejszą metodą leczenia atrofii pochwy i sromu. Dostępne dopochwowe preparaty zawierające małe dawki estradiolu powodują minimalną absorpcję ogólnoustrojową. Suplementacja ta niesie ze sobą dodatkowo szereg innych korzyści, mianowicie poprawę nastroju, zmniejszenie ryzyka depresji, bólu mięśni i stawów. Wykazano wpływ estrogenów na satysfakcję z życia seksualnego, poprawę stanu skóry i stawów.

Profilaktyka przedwczesnej menopauzy

Obecnie nie ma jednej skutecznej metody zapobiegania przedwczesnej menopauzie z uwagi na jej wieloczynnikowy, nie do końca poznany charakter. W każdym przypadku znanej przyczyny, np. operacyjnego usunięcia jajników, należy rozważyć profilaktyczne zastosowanie suplementacji hormonalnej w celu złagodzenia objawów oraz zapobiegania konsekwencjom przedwczesnej menopauzy. 

Piśmiennictwo

1. Lersten I, Clain E, Santoro N. Use of Hormone Therapy in Women with Early Menopause and Premature Ovarian Insufficiency. Semin Reprod Med 2020; 38(4-05): 302–308. 
2. Lesiak M, Ropacka-Lesiak M, Podkowa N. Hormonalna terapia zastępcza a choroby układu sercowo-naczyniowego. Ginekol Pol 2016; 87: 59−64.
3. The 2022 Hormone Therapy Position Statement of The North American Menopause Society Advisory Panel. The 2022 hormone therapy position statement of the North American Menopause Society. Menopause 2022; 29(7): 767–794. 
4. Torrealday S, Pal L. Premature Menopause. Endocrinol Metab Clin North Am 2015; 44(3): 543–557.
5.  Vincent AJ, Laven JS. Early Menopause/Premature Ovarian Insufficiency. Semin Reprod Med 2020; 38(4-05): 235–236.