Hemoglobina glikowana – badanie pomocne w monitorowaniu leczenia cukrzycy

Czym jest hemoglobina glikowana?

Hemoglobina to białko znajdujące się w krwinkach czerwonych (erytrocytach), które pozwala im transportować tlen do wszystkich komórek organizmu. Czasem przyłącza się do niej również obecna we krwi glukoza – tak powstaje hemoglobina glikowana (oznaczana również skrótem HbA1c). Nie da się odwrócić tego procesu, więc cukier pozostaje częścią krwinki do końca jej trwającego 3-4 miesiące życia. W efekcie oznaczenie HbA1c pozwala oszacować średnią glikemię, czyli stężenie glukozy we krwi, w ciągu ostatniego kwartału. Dzięki temu daje szersze niż jednorazowe oznaczenie cukru spojrzenie na to, czy choroba jest dobrze kontrolowana i czy trzeba zmodyfikować leczenie.

U pacjentów, którzy mają satysfakcjonujące i stabilne wyniki, zazwyczaj zaleca się oznaczanie hemoglobiny glikowanej raz w roku. Natomiast chorych, którzy nie osiągają wyznaczonych celów terapii lub niedawno zmienili przyjmowane leki lub ich dawki, lekarze zazwyczaj proszą o częstsze wykonywanie badania, np. raz na 3 miesiące [1].

Jak przygotować się do pobrania krwi na HbA1c?

Krew do oznaczenia hemoglobiny glikowanej jest pobierana z żyły w okolicy zgięcia łokciowego lub grzbietowej powierzchni dłoni, podobnie jak w przypadku innych powszechnie wykonywanych badań, np. morfologii, poziomu hormonów tarczycy czy cholesterolu.

Badanie nie wymaga specjalnych przygotowań – należy jedynie powstrzymać się od intensywnego wysiłku fizycznego i palenia papierosów oraz zadbać o prawidłowe nawodnienie, około 30 minut przed pobraniem krwi wypijając szklankę wody. W celu oznaczenia HbA1c nie trzeba być na czczo, ale mogą tego wymagać inne badania, które również zostały zlecone przez lekarza. Wobec tego, w miarę możliwości warto przyjść do punktu pobrań po 12-godzinnym poście [2].

Jaki wynik hemoglobiny glikowanej jest dobry?

Poziom hemoglobiny glikowanej stanowi jeden z celów leczenia, które pacjent ustala ze swoim lekarzem prowadzącym. Najczęściej wynosi ≤7%, ale istnieje bardzo wiele wyjątków od tej reguły. Przykładowo:

• u dzieci i młodzieży, bez względu na podtyp choroby, oraz u dorosłych z cukrzycą typu 2 trwającą mniej niż 5 lat celem jest ≤6,5%;
• z kolei kobiety w II i III trymestrze ciąży zwykle nie powinny przekraczać poziomu <6,0%, 
• natomiast u seniorów obciążonych innymi chorobami, szczególnie po przebyciu zawału, akceptowalne jest nawet ≤8,0%. 

Nie ma więc jednej wartości, która świadczyłaby o dobrej kontroli cukrzycy u wszystkich pacjentów.

Jednocześnie należy pamiętać, że u osób, które dotychczas były uważane za zdrowe, wynik ≥6,5% pozwala na postawienie rozpoznania cukrzycy. Należy wówczas zgłosić się do lekarza rodzinnego, który ustali dalsze postępowanie [1].

Czy poziom HbA1c może nie być miarodajny?

W większości przypadków wartość hemoglobiny glikowanej dobrze koreluje ze średnim stężeniem glukozy. Dobrze wiedzą o tym pacjenci, którzy stosują zastrzyki z insuliną i korzystają z systemów ciągłego monitorowania glikemii – jedną z funkcji urządzenia jest szacowanie wyniku HbA1c na podstawie dokonanych pomiarów poziomu cukru, a obliczona wartość pokrywa się z wykonanym później w laboratorium oznaczeniem. Co ciekawe, możliwość obserwowania na bieżąco efektów leczenia sprawia, że pacjenci używający sensorów lub często wykonujący pomiary glukometrem chętniej przestrzegają zaleceń lekarskich i osiągają niższe (a więc lepsze) wartości hemoglobiny glikowanej [1, 3].

Istnieją jednak choroby i stany, które mogą zaburzać zależność między średnim stężeniem cukru we krwi a HbA1c. Należą do nich m.in.:

• niedokrwistość, czyli anemia;
• ciąża i okres okołoporodowy;
• niewydolność nerek i hemodializa;
• podwyższony poziom triglicerydów;
• podwyższony poziom bilirubiny;
• przetoczenie preparatów krwi w ostatnich miesiącach;
• stosowanie erytropoetyny – leku wykorzystywanego u pacjentów z anemią, czasem stosowanego również przez sportowców jako nielegalny środek dopingowy;
• zakażenie HIV i terapia lekami przeciwretrowirusowymi.

Bardzo ważne jest, aby na bieżąco informować lekarza prowadzącego o tych i innych nietypowych sytuacjach, ponieważ mają one wpływ na dalsze postępowanie, np. decyzję o ocenie efektów leczenia tylko na podstawie stężenia glukozy we krwi [1, 2].

Dlaczego należy dbać o kontrolę glikemii?

Wysokie stężenie cukru we krwi, nawet jeśli jest przewlekłe, nie boli, ale w perspektywie wielu lat prowadzi do rozwoju poważnych powikłań, które istotnie obniżają jakość życia, w tym do:

• neuropatii – uszkodzenia nerwów i związanego z tym piekącego bólu (głównie w obszarze “skarpetek i rękawiczek”, czyli stóp i dłoni), nietrzymania moczu, zaburzeń erekcji, biegunek i zaparć;
• nefropatii – niewydolności nerek, która może wiązać się nawet z koniecznością poddawania się co drugi dzień dializom;
• retinopatii – zniszczenia drobnych naczyń krwionośnych w oku, co może skutkować pogorszeniem widzenia (od zmniejszenia ostrości wzroku po ślepotę);
• przyspieszonego rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych, łącznie z zawałem serca [4, 5, 6].

Przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących modyfikacji stylu życia, przyjmowanie odpowiednich leków w odpowiednich dawkach i regularne wykonywanie badań kontrolnych (z krwi, z moczu i oglądania dna oka u okulisty) pozwala ograniczyć spustoszenia, które sieje w organizmie cukrzyca, a tym samym zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań.

Referencje

1. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. (2023). Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Current Topics in Diabetes, 3 (I), 1–140. https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2023 
2. Mrukowicz, J., Szajewska, H., & Pietrzyk, J.J. (2023). Podręcznik pediatrii oparty na zasadach EBM. Medycyna Praktyczna.
3. Elgart, J. F., González, L., Prestes, M., Rucci, E., & Gagliardino, J. J. (2016). Frequency of self-monitoring blood glucose and attainment of HbA1c target values. Acta diabetologica, 53(1), 57–62. https://doi.org/10.1007/s00592-015-0745-9 
4. Feldman, E. L., Callaghan, B. C., Pop-Busui, R., Zochodne, D. W., Wright, D. E., Bennett, D. L., Bril, V., Russell, J. W., & Viswanathan, V. (2019). Diabetic neuropathy. Nature reviews. Disease primers, 5(1), 42. https://doi.org/10.1038/s41572-019-0097-9 
5. Samsu N. (2021). Diabetic Nephropathy: Challenges in Pathogenesis, Diagnosis, and Treatment. BioMed research international, 2021, 1497449. https://doi.org/10.1155/2021/1497449 
6. Shih, K. C., Lam, K. S., & Tong, L. (2017). A systematic review on the impact of diabetes mellitus on the ocular surface. Nutrition & diabetes, 7(3), e251. https://doi.org/10.1038/nutd.2017.4