Opryszczka - zakażenie wirusem HSV

Wirus opryszczki zwykłej

Wirus opryszczki zwykłej (ang. herpes simplex virus, HSV) ma dwa blisko spokrewnione typy: HSV-1 oraz HSV-2. Szacuje się, że ok. 80-90% globalnej populacji jest zakażona, a typ 1 jest znacznie powszechniejszy niż typ 2 [1,2]. Dwa rodzaje wirusa różnią się od siebie:

• HSV-1. Do zakażenia dochodzi najczęściej w dzieciństwie, głównie poprzez kontakt z jamą ustną lub śliną zakażonej osoby. Najczęściej występuje pod postacią opryszczki wargowej;
• HSV-2. Zazwyczaj wywołuje opryszczkę narządów płciowych, a do zakażenia dochodzi podczas stosunku płciowego. 

Obecnie obserwuje się zatarcie granic między lokalizacją zmian skórnych a typem wirusa, m.in. ze względu na zmianę praktyk seksualnych, np. rozpowszechnienie seksu oralnego.  

Zakażenie pierwotne a opryszczka nawrotowa

Po kontakcie z wydzieliną zakażonej osoby wirus opryszczki zwykłej przenika przez błony śluzowe lub na uszkodzoną skórę, co określa się mianem zakażenia pierwotnego. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle w ciągu tygodnia.

Następnie wirus przemieszcza się wzdłuż nerwów i tam pozostaje w utajeniu. Oznacza to, że opryszczki zwykłej nie można wyleczyć - osoba zakażona nosi wirusa w swoim układzie nerwowym do końca życia. Ulega on okresowej reaktywacji, powodując opryszczkę nawrotową. Dochodzi do tego najczęściej, gdy wystąpią:

• infekcja wirusowa lub bakteryjna, np. zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (potocznie: przeziębienie), zapalenie płuc, zakażenie układu moczowego;
• niska temperatura powietrza;
• narażenie na silne światło słoneczne;
• narażenie na stres;
• niedożywienie; 
• miesiączka [1,2,3].

Objawy zakażenia HSV

Choć infekcja HSV często przebiega bezobjawowo, u niektórych osób może powodować silne, nieprzyjemne dolegliwości. Mogą one powstawać wskutek pierwotnego zakażenia lub nawrotu opryszczki. Zazwyczaj pierwotna infekcja ma silniejsze, bardziej dokuczliwe objawy, a zmiany na błonach śluzowych są większe. Z kolei reaktywacji wirusa towarzyszą objawy zwiastunowe, zazwyczaj uczucie pieczenia, mrowienia lub ból, które poprzedzają pojawienie się zmian skórnych.

Charakterystyczne, zarówno dla zakażenia pierwotnego jak i nawrotu, jest powstanie zmian skórnych - początkowo grudek, na podłożu których powstają charakterystyczne pęcherzyki, następnie przekształcające się w nadżerki lub owrzodzenia. 

Opryszczka wargowa, błony śluzowej jamy ustnej i gardła

Opryszczka wargowa to najczęstsza forma zakażenia wirusem HSV. Dochodzi do niej zwykle wskutek reaktywacji obecnego już w organizmie wirusa. 

Z kolei zakażenie pierwotne ma zazwyczaj cięższy przebieg. U dzieci może być bezobjawowe lub przyjąć postać zapalenia błony śluzowej dziąseł i jamy ustnej. Przebiega wówczas z gorączką i bolesnymi zmianami błon śluzowych i języka o charakterze pęcherzyków, nadżerek i owrzodzeń oraz z zaburzeniem przyjmowania pokarmów. Zakażenie pierwotne u dorosłych może występować pod postacią zapalenia gardła i migdałków, które, poza ogólnymi objawami infekcji (gorączka, bóle mięśni i stawów, ogólne rozbicie i złe samopoczucie), charakteryzuje się pęcherzami i nadżerkami na migdałkach oraz w ścianie gardła [1,2,3,4].

Opryszczka narządów płciowych

Pierwotne zakażenie ma ciężki przebieg z objawami ogólnymi oraz zmianami pęcherzykowymi okolic intymnych (u mężczyzn - prącie, moszna; u kobiet - wargi sromowe, krocze, pochwa, macica, uda), powodując poza dolegliwościami bólowymi m.in. zaburzenia oddawania moczu, patologiczną wydzielinę z pochwy lub cewki moczowej, powiększenie węzłów chłonnych w pachwinach. Do zakażenia może dojść też podczas stosunku analnego, skutkując opryszczkowym zapaleniem odbytu i odbytnicy. 

Nawrót zakażenia ma lżejszy przebieg, zwykle poprzedzony objawami zwiastującymi (pieczenie), a zmiany skórne są mniej bolesne, mniej rozległe i utrzymują się krócej [1,2,3,4]. 

Opryszczka innych narządów

Rzadziej niż wyżej wymienione formy, zmiany wywołane wirusem opryszczki mogą dotyczyć innych części ciała, np. oka, paznokci i wałów paznokciowych, dłoni. U osób chorujących na atopowe zapalenie skóry może dochodzić do wyprysku opryszczkowego, czyli silnie bolesnych uogólnionych zmian skórnych, które mogą stanowić zagrożenie życia i wymagają pilnej interwencji lekarskiej. Inną poważną manifestacją choroby jest opryszczkowe zapalenie mózgu, najczęściej u osób po urazie głowy lub przebytym udarze mózgu [1,2,3,4].

Opryszczka u noworodków

Wirus opryszczki zwykłej może być przekazany z kobiety ciężarnej na płód lub podczas porodu. Ryzyko zakażenia jest największe, jeżeli matka przechodzi w ciąży zakażenie pierwotne wirusem HSV. Zakażenie noworodka ma zazwyczaj ciężki przebieg, może prowadzić do niepełnosprawności lub śmierci. Z tego powodu aktywna opryszczka narządów rodnych u kobiety w ciąży jest wskazaniem do cięcia cesarskiego [1,2,3,4].

Leczenie opryszczki

Nie jest możliwe wyleczenie HSV. Leki przeciwwirusowe (m.in. acyklowir) zmniejszają nasilenie objawów zakażenia oraz skracają czas ich trwania, ale nie mają wpływu na ryzyko przeniesienia zakażenia na inne osoby; nie chronią też przed nawrotami po zakończonej terapii.

W przypadku opryszczki wargowej o łagodnym przebiegu wystarczyć mogą specjalne kremy dostępne bez recepty, jednak przy dużym nasileniu objawów lub w przypadku opryszczki narządów płciowych leki przeciwwirusowe należy przyjmować doustnie po konsultacji z lekarzem. Ciężkie postacie HSV wymagają leczenia szpitalnego i dożylnego podawania leków, a zajęcie oka jest wskazaniem do pilnej konsultacji okulistycznej i specjalistycznego leczenia [1,2]. 

Profilaktyka zakażenia wirusem HSV

Ze względu na brak możliwości wyleczenia HSV, profilaktyka zakażenia jest bardzo ważna. Osoby z aktywnymi zmianami skórnymi są bardziej zakaźne, jednak wirus może zostać przeniesiony również bez widocznych objawów aktywnego zakażenia. Niemniej, należy unikać kontaktu z błoną śluzową jamy ustnej i śliną osób z aktywnymi wykwitami w okolicy ust (np. pocałunki, seks oralny, picie ze wspólnego kubka). Osoby ze zmianami pęcherzykowymi w okolicy genitaliów powinny unikać aktywności seksualnej do czasu ich ustąpienia (od kilku dni w przypadku reaktywacji do miesiąca w przypadku zakażenia pierwotnego). Wskazane może być stałe używanie prezerwatyw w celu zmniejszenia ryzyka przeniesienia infekcji na partnerów. W przypadku opryszczki narządów płciowych należy rozważyć dodatkowe badania w kierunku HIV i innych chorób przenoszonych drogą płciową [1,2].

Kobiety ciężarne powinny niezwłocznie poinformować ginekologa o pojawieniu się jakichkolwiek objawów budzących podejrzenie opryszczki lub o niebezpiecznym kontakcie z osobą zakażoną HSV, ponieważ może to wpływać na przebieg ciąży i porodu.

Referencje

1. WHO. Fact sheet on herpes simplex virus, 2022. (ostatni dostęp: 8.12.2022)
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2021/22. 
3. Whitley R, Kimberlin DW, Prober CG. Pathogenesis and disease. In: Arvin A, Campadelli-Fiume G, Mocarski E, et al., editors. Human Herpesviruses: Biology, Therapy, and Immunoprophylaxis. Cambridge: Cambridge University Press; 2007. Chapter 32.
4. Whitley RJ. Herpesviruses. In: Baron S, editor. Medical Microbiology. 4th edition. Galveston (TX): University of Texas Medical Branch at Galveston; 1996. Chapter 68.