Jak przebiega rehabilitacja kardiologiczna?

Czym jest rehabilitacja kardiologiczna?

Rehabilitacja kardiologiczna to szereg działań, na które składają się między innymi: odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny, modyfikacja stylu życia oraz edukacja zdrowotna. Jest to proces wieloetapowy, który w zależności od okresu choroby może być prowadzony stacjonarnie (np. w szpitalu), ambulatoryjnie lub “na odległość” w formie telerehabilitacji. Rehabilitacja jest niezbędnym elementem terapii, który nie powinien być bagatelizowany. Wykazano, że przyspiesza ona zdrowienie, zmniejsza liczbę ponownych hospitalizacji oraz hamuje rozwój miażdżycy. Co więcej, wydłuża życie i poprawia jego jakość, a także zmniejsza ryzyko niepełnosprawności [1].

Jak wygląda kwalifikacja do rehabilitacji kardiologicznej?

Rehabilitacja kardiologiczna wskazana jest m.in. w przypadkach:

• stanów po ostrych zespołach wieńcowych, 
• przewlekłych zespołów wieńcowych,
• niewydolności serca, 
• wad wrodzonych,
• po rewaskularyzacji mięśnia sercowego, 
• po naprawie lub wymianie zastawek serca,  
• po implantacji urządzeń wspomagających pracę serca np. stymulatora, 
• po przeszczepieniu serca, 
• po incydentach w zakresie naczyń mózgowych (np. udarze mózgu) [1].

Przed rozpoczęciem rehabilitacji lekarz ocenia stan chorego i jego zdolność do wykonywania treningów fizycznych. Kwalifikacji dokonuje się przede wszystkim na podstawie wywiadu oraz badania fizykalnego [1]. Aby ocenić ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych, lekarz może także zlecić:

• 12-odprowadzeniowy elektrokardiogram (EKG) - standardowy oraz przedłużony metodą Holtera,
• testy wysiłkowe,
• 6-minutowy test marszowy,
• badanie echokardiograficzne (echo serca),
• badania laboratoryjne, takie jak: morfologia, oznaczenia stężenia lipidów, glukozy, kreatyniny, elektrolitów i in. [1].

Przed ustaleniem programu treningów, oceny funkcjonalnej pacjenta dokonuje również fizjoterapeuta [2].

Warto pamiętać, że zgłaszając się na rehabilitację, należy mieć ze sobą dokumentację medyczną: wyniki badań, ostatnie zapisy EKG, wykaz aktualnie przyjmowanych leków i informacje o urządzeniach wszczepialnych np. stymulatorze [2].

Etapy rehabilitacji kardiologicznej

Rehabilitację kardiologiczną można podzielić na trzy etapy. Etap pierwszy rozpoczyna się już w trakcie hospitalizacji, np. z powodu incydentów sercowo-naczyniowych (zawału serca) lub po zabiegach planowych. Etap ten może być prowadzony na sali intensywnej terapii, oddziale pooperacyjnym, oddziale chorób wewnętrznych lub oddziale kardiologii i powinien rozpocząć się tak szybko, jak to możliwe po przyjęciu chorego do szpitala. Jego głównym celem jest osiągnięcie przez pacjentów niezależności w codziennych czynnościach np. ubieraniu się lub myciu [2].

Drugi etap rehabilitacji kardiologicznej można rozpocząć, gdy nastąpi poprawa stanu klinicznego chorego. Etap ten może odbywać się warunkach stacjonarnych (np. na oddziale rehabilitacji), w warunkach ambulatoryjnych, jak również w formie telerehabilitacji. Ćwiczenia prowadzone są pod nadzorem personelu medycznego i mają na celu poprawę sprawności pacjenta, a także przeciwdziałanie negatywnym skutkom choroby [1].

Ostatni, trzeci etap skupia się przede wszystkim na podtrzymaniu efektów leczenia i edukacji chorego i jego rodziny. Do życia pacjenta zostają wprowadzone nowe zasady profilaktyki, których należy przestrzegać do końca życia, aby zapobiegać nawrotom choroby [1].

Jak przebiega trening fizyczny w rehabilitacji kardiologicznej?

Program rehabilitacji kardiologicznej na każdym etapie układany jest indywidualnie dla danego chorego, biorąc pod uwagę jego preferencje, wydolność fizyczną, rodzaj schorzenia oraz ryzyko sercowo-naczyniowe [1].

Rehabilitację w przypadku osób po incydentach sercowo naczyniowych lub po zabiegach operacyjnych rozpoczyna się zazwyczaj od ćwiczeń w pozycji leżącej lub siedzącej. Mogą to być np. ćwiczenia oddechowe lub ćwiczenia dynamiczne małych, a później dużych grup mięśniowych. Stopniowo dąży się do pionizacji chorego i treningów w formie marszu o coraz dłuższym dystansie lub chodzenia po schodach [2]. W drugim etapie rehabilitacji wprowadza się bardziej intensywne treningi, które powinny składać się z trzech faz: 

1. rozgrzewki (5-10 minut), 
2. części głównej treningu (20-60 minut, a we wczesnym okresie po incydencie sercowo-naczyniowym 5-10 minut) 
3. fazy wyciszenia (5-10 minut) [2].

Bardzo ważnym elementem tego etapu są treningi wytrzymałościowe, takie jak: jazda na rowerze, pływanie, marsz lub trucht na bieżni, ćwiczenia przy użyciu maszyn wioślarskich lub sporty zespołowe. Co ważne, wszyscy pacjenci, niezależnie od wydolności fizycznej, powinni spacerować co najmniej 30-60 minut dziennie. Rekomenduje się również ćwiczenia oporowe (np. podnoszenie ciężarków), które mają na celu poprawę siły i wydolności mięśniowej [2]. 

Trzeci etap rehabilitacji kardiologicznej to tak zwana rehabilitacja późna, która powinna trwać do końca życia chorego. Jest to bardzo istotna część całego procesu, której celem jest między innymi zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby. Tak jak w poprzednich etapach, jej program dobierany jest indywidualnie do potrzeb pacjenta [2].

Co ważne, w przypadku pojawienia się w trakcie ćwiczeń niepokojących objawów, takich jak ból w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy czy uczucie osłabienia, należy przerwać trening i zgłosić to personelowi medycznemu [2].

Podsumowanie

Rehabilitacja kardiologiczna to niezwykle ważna część terapii chorób układu krążenia. Nie tylko umożliwia ona powrót do codziennych czynności i pracy zawodowej, ale również skraca czas leczenia. Wprowadzenie regularnych treningów i innych działań profilaktycznych istotnie zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych, a także wydłuża życie [1].

Referencje:

1.    Jegier, A., Szalewska, D., Mawlichanów, A. et al. (2021). Comprehensive cardiac rehabilitation as the keystone in the secondary prevention of cardiovascular disease Expert Opinion of the Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology Section of the Polish Cardiac Society. Kardiologia Polska, 79(8), 901–916. https://doi.org/10.33963/KP.a2021.0066

2.    Piotrowicz R, Jegier A, Szalewska D. Rekomendacje w zakresie realizacji kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej. Stanowisko Ekspertów Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. AsteriaMed, Gdańsk 2017.