Zanokcica

Informacje podstawowe o zanokcicy

Zanokcica to zapalenie tkanek miękkich palców u rąk lub nóg w jednym lub kilku z trzech fałdów paznokciowych. Ostra zanokcica jest spowodowana najczęściej infekcjami bakteryjnymi po naruszeniu bariery ochronnej paznokcia wskutek mechanicznego urazu. Ostre przypadki zwykle obejmują jeden palec i trwają do 6 tygodni. Przewlekła zanokcica charakteryzuje się objawami utrzymującymi się przez co najmniej 6 tygodni, stanowi zapalenie skóry z podrażnienia i naruszenia bariery tkanek palca oraz paznokcia. Typowe substancje drażniące to kwasy, zasady i inne chemikalia używane przez gospodynie domowe, barmanów, kwiaciarnie, piekarzy i pływaków.

Przyczyny zanokcicy

Ostra zanokcica wynika z naruszenia bariery ochronnej fałdów paznokciowych. Wówczas różne patogeny mogą wywołać stan zapalny i sprzyjać infekcjom. U pacjentów zazwyczaj pojawia się ostry, zapalny wał paznokciowy oraz towarzyszący mu silny ból i nadmierna tkliwość palca. Czynnikami predysponującymi są:

• urazy (w tym manicure i pedicure); 
• infekcje (bakteryjne, wirusowe i grzybicze); 
• nieprawidłowości strukturalne;
• choroby zapalne paznokci (np. łuszczyca). 

Drobnoustroje przedostają się do wilgotnej szczeliny paznokcia, co prowadzi do kolonizacji okolicy. Większość przypadków ostrej zanokcicy wynika z urazów, obgryzania paznokci, agresywnego manicure’u, sztucznych paznokci i może wiązać się z zatrzymaniem ciała obcego. Zakażenia są najczęściej skutkiem rozwoju skórnych bakterii: Staphylococcus aureus i Streptococcus pyogenes. W przypadku przewlekłych infekcji częściej występują paciorkowce i Pseudomonas. Pseudomonas można rozpoznać po zielonkawym zabarwieniu łożyska paznokcia.

Niebakteryjne patogeny wywołujące chorobę są rzadkimi przyczynami i obejmują Candida albicans oraz wirusa opryszczki pospolitej. Inne bakterie tlenowe, takie jak paciorkowce gamma-hemolizujące i Klebsiella pneumoniae, stanowią ok. 25% przypadków, organizmy beztlenowe – kolejne 25%. Mniej powszechne czynniki sprawcze to bakterie Gram-ujemne, dermatofity, wirusa opryszczki pospolitej i drożdżaki. Dzieci są podatne na ostre infekcje z powodu nawykowego obgryzania paznokci i ssania palców, co prowadzi do bezpośredniego zaszczepienia flory jamy ustnej, która obejmuje zarówno bakterie tlenowe (S. aureus, paciorkowce), jak i bakterie beztlenowe (Fusobacterium, Peptostreptococcus, Prevotella, Porphyromonas spp.). W przypadkach przewlekłych najczęściej dochodzi do drażnienia palców przez czynniki chemiczne lub fizyczne uszkodzenia w czasie pracy. W wywoływaniu zanokcicy w ciągu 1–3 miesięcy po rozpoczęciu leczenia biorą także udział niektóre leki, w tym inhibitory receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR), cytotoksyczne środki chemioterapeutyczne (taksany, doksorubicyna, metotreksat, kapecytabina), retinoidy podawane ogólnoustrojowo i leki przeciwretrowirusowe.

Zanokcica - epidemiologia

Chociaż brakuje danych dotyczących częstości występowania, ostra zanokcica jest jedną z najczęstszych infekcji dłoni. Występuje trzy razy częściej u kobiet, prawdopodobnie z powodu większej liczby manipulacji paznokciami w tej grupie. Czynniki ryzyka przewlekłego zapalenia obejmują zawód (zawodowe zajmowanie się sprzątaniem i prowadzeniem domu lub przygotowaniem drinków), niektóre leki i immunosupresję (cukrzyca, HIV, nowotwory). 

Objawy zanokcicy

Zanokcica jest zwykle ostrym procesem zapalnym powodującym bolesne zaczerwienienie i obrzęk bocznego wału paznokcia. Rozpoznaje się ją głównie na podstawie obrazu klinicznego. Chory z reguły zgłasza się w ciągu pierwszych kilku dni od zakażenia z powodu bólu, obrzęku i zaczerwienienia okolicy paznokcia. Historia może obejmować niedawny uraz, infekcję, nieprawidłowości strukturalne lub choroby zapalne. W przypadkach głębszych zakażeń lub w przypadkach zaniedbanych dochodzi do obrzęku całego palca, mogą pojawić się objawy ogólne, tj. gorączka, bóle mięśni, osłabienie. W przypadkach ostrych dochodzi do zajęcia pojedynczego palca, choć u chorych z czynnikami ryzyka schorzenie może dotyczyć wielu palców i szerzyć się przez ciągłość na dłoń. W miarę rozwoju bakterii wydzielana jest ropna wydzielina, będąca potwierdzeniem nadkażenia bakteryjnego. Uciskanie wzdłuż fałdu paznokciowego może spowodować wysięk materiału ropnego. Płytka paznokcia może stać się pogrubiona i odbarwiona. Innymi częstymi objawami przewlekłej zanokcicy są cofnięcie bliższego wału paznokcia, dystrofia paznokcia i utrata naskórka. Ostra zanokcica może spowodować ciężką infekcję dłoni i rozprzestrzenić się na leżące pod nią ścięgna, dlatego istotne jest odpowiednie leczenie już przy pierwszym objawie. Stan ten może wymagać oceny i leczenia przez chirurga ręki, ponieważ często wiąże się z oczyszczeniem rany, wypłukaniem, w zależności od ciężkości zakażenia. Zanokcica związana z łuszczycą, zespołem Reitera i pęcherzycą może obejmować wiele palców, a obecność charakterystycznych zmian na paznokciach jest również użyteczną wskazówką.

Leczenie zanokcicy

Zanokcicę leczy się zwykle miejscowo, w niektórych przypadkach należy jednak wykonać nacięcie chirurgiczne z drenażem lub stosować antybiotykoterapię. Jeśli występuje stan zapalny bez wyraźnego ropnia, leczenie może obejmować ciepłe kąpiele wodą lub roztworami antyseptycznymi (chlorheksydyna, jodopowidon) i antybiotyki. Gdy obecny jest ropień, infekcja, konieczne bywa wykonanie drenażu chirurgicznego. W sytuacji ryzyka rozwoju poważnej infekcji (nasilony miejscowy stan zapalny, chorzy na cukrzycę, pacjenci z zaburzeniami krążenia i upośledzeniem odporności) włącza się antybiotyk o szerokim zakresie działania (penicyliny i cefalosporyny I generacji, amoksycylina z kwasem klawulanowym, klindamcyna). W przypadku przewlekłej zanokcicy należy w miarę możliwości unikać urazów rąk. Pracownikom fizycznym zaleca się noszenie rękawiczek ochronnych.

Leczenie przewlekłej zanokcicy powinno obejmować również etiologię grzybiczą. Do wyboru są miejscowe i ogólnoustrojowe leki przeciwgrzybicze, takie jak itrakonazol i terbinafina, ponieważ czynnikiem etiologicznym w przypadku postaci przewlekłej są głównie różne gatunki Candida. Inne choroby zapalne palców, takie jak wrastające paznokcie, łuszczyca itp., również powinny być leczone, gdyż mogą nasilać objawy. Zanokcica ma zwykle dobre rokowanie. Ostra zanokcica ustępuje z reguły w ciągu kilku dni i rzadko zdarza się nawrót u zdrowych osób. Przewlekła zanokcica może utrzymywać się przez kilka miesięcy lub dłużej i nawrócić.

Profilaktyka zanokcicy

Zapobieganie zanokcicy polega przede wszystkim na unikaniu urazów w okolicy wałów paznokciowych – nie należy obgryzać paznokci, wycinać zbyt agresywnie skórek, powinno się odpowiednio skracać paznokcie oraz dezynfekować narzędzia używane do zabiegów kosmetycznych. Dłonie powinny być odpowiednio nawilżone oraz suche i czyste. U osób zawodowo narażonych na działanie chemikaliów oraz uszkodzenia fizyczne istotne jest noszenie odzieży ochronnej oraz higiena dłoni i stóp. 

Piśmiennictwo

1. Dulski A, Edwards CW. Paronychia. 2023 Aug 7. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–.  
2. Leggit JC. Acute and Chronic Paronychia. Am Fam Physician 2017; 96(1): 44–51. 
3. Relhan V, Bansal A. Acute and Chronic Paronychia Revisited: A Narrative Review. J Cutan Aesthet Surg 2022; 15(1): 1–16. 
4. Shafritz AB, Coppage JM. Acute and chronic paronychia of the hand. J Am Acad Orthop Surg 2014; 22(3): 165–174.