Lek na grypę

Grypa - informacje podstawowe

1. Wirusy grypy to patogeny powszechnie występujące w środowisku, należące do rodziny ortomyksowirusów RNA. Do zachorowań prowadzą najczęściej wirusy A i B, rzadko – C. Wirusy A i B były i nadal są przyczyną zachorowań o cięższym przebiegu, mogą mutować i powodować epidemie. Krótki okres wylęgania i zmienność antygenowa wirusów (przede wszystkim wirusa grypy A) sprawiają, że odporność nabyta jest przejściowa i do zakażenia może dochodzić wielokrotnie. W ostatnich latach pojawiło się kilka skutecznych leków na grypę, szczególnie wywoływaną przez wirusy typu A. Wszystkie szczepy wirusów grypy sezonowej są aktualnie wrażliwe na inhibitory neuraminidazy oraz inhibitor endonukleazy. Leczenie przeciwwirusowe jest tym skuteczniejsze, im wcześniej zostanie rozpoczęte.

Przyczyny grypy

Typ A dzieli się na podtypy na podstawie zmiennych antygenów 2 białek powierzchniowych: hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N). Grypę sezonową najczęściej wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2 (w niektórych sezonach H1N2), w mniejszym stopniu – wirusy grypy B. W ostatnich latach zarejestrowano u ludzi sporadyczne zachorowania spowodowane przez wirusy grypy ptaków, obciążone dużym ryzykiem powikłań i dużą śmiertelnością. W przeszłości obserwowano epidemie grypy związane z dominacją konkretnego podtypu antygenów – ostatnia epidemia świńskiej grypy w 2009 r. skutkowała prawie całkowitym wyparciem innych typów. Groźniejsza grypa pandemiczna występuje co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat i jest powodowana przez nowe, nieznane wcześniej u ludzi podtypy czy warianty wirusa typu A. Charakterystyczny przykład stanowi tu epidemia hiszpanki w latach 20. XX w.

Zakażenia szerzą się bardzo szybko. Wirusy grypy dostają się do organizmu przede wszystkim przez nabłonek górnych dróg oddechowych. Za pośrednictwem białek powierzchniowych (głównie hemaglutyniny) wiążą się z komórkami nabłonkowymi górnych i dolnych dróg oddechowych, w których następnie się namnażają. Namnażanie cząstek wirusa skutkuje obrzękiem i obumieraniem nabłonka, szczególnie nabłonka tchawicy, oskrzeli i oskrzelików. Objawy ogólne są wynikiem działania czynników chemicznych uwalnianych w reakcji zapalnej (cytokin, interleukin i innych). Do zakażenia dochodzi najczęściej przez kontakt z osobą zakażoną (objawową lub bezobjawową), dominuje kropelkowa droga transmisji. Okres wylęgania trwa 1–4 dni (średnio 1–2). Zakażony może stanowić zagrożenie dla innych, zanim jeszcze pojawią się objawy choroby. Rezerwuarem zakażeń wirusami typu A mogą być zwierzęta: świnie, ssaki morskie, konie, kotowate, psy, ptaki domowe i dzikie. Zdarzają się również zakażenia spowodowane kontaktem ze skażonymi powierzchniami.

Epidemiologia grypy

Grypa jest jedną z najczęstszych wirusowych chorób zakaźnych oraz istotną przyczyną zachorowań i zgonów w wielu regionach świata, także w Polsce. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) grypa i zakażenia wirusami grypopodobnymi dotyczą co roku od 330 mln do 1,575 mld ludzi, z których 3–5 mln cierpi z powodu ostrych objawów, a od 500 tys. do 1 mln umiera. Najgroźniejsza w skutkach była pandemia hiszpanki z lat 1918–1919, wywołana przez wirus podtypu A(H1N1), podczas której zmarło ok. 100 mln osób. W zależności od sezonu epidemicznego w Polsce rejestruje się od kilkuset tysięcy do kilku milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę. Szczyt zachorowań ma miejsce zwykle między styczniem a marcem.

Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań to przede wszystkim:

• wiek ≥ 65 lat lub < 5 lat,
• ciąża,
• otyłość,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc i astma,
• choroby serca,
• choroby nerek,
• choroby wątroby,
• cukrzyca,
• niedobory odporności,
• choroby neurologiczne.

Objawy grypy

Grypa powoduje głównie dolegliwości podobne do objawów innych zakażeń wirusowych górnych dróg oddechowych. Najbardziej charakterystyczne są:

• gorączka (nierzadko wysoka),
• uczucie zimna,
• dreszcze,
• znaczne osłabienie,
• ból mięśni,
• ból głowy,
• złe ogólne samopoczucie.

Często towarzyszą im objawy z górnych dróg oddechowych:

• ból gardła,
• objawy nieżytu nosa (zwykle niezbyt nasilone),
• suchy i męczący kaszel,
• objawy zapalenia krtani lub ucha środkowego,

a także:

• nudności,
• wymioty,
• łagodna biegunka.

U osób starszych głównymi objawami mogą być osłabienie albo zaburzenia świadomości.

Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie po 3–7 dniach, ale kaszel i uczucie rozbicia mogą się utrzymywać ponad 2 tygodnie. Nawet 50% zakażeń przebiega bezobjawowo.

Leczenie grypy

Leczenie grypy opiera się zarówno na lekach przyczynowych, jak i lekach działających objawowo. W infekcjach wirusowych istotne są odpoczynek i odpowiednie nawadnianie, stosuje się też doraźne leki przeciwgorączkowe (paracetamol, pyralgina) i przeciwzapalne (ibuprofen). W razie dodatkowych dolegliwości przydatne mogą się okazać leki miejscowo obkurczające śluzówkę nosa, leki przeciwkaszlowe czy miejscowo odkażające gardło. W terapii zakażeń wirusami grypy nie stosuje się antybiotykoterapii, jednak może ona zostać włączona po potwierdzeniu nadkażenia bakteryjnego.

W leczeniu przyczynowym zakażeń wywołanych przez wirusy grypy leki powinno się jak najszybciej (optymalnie w ciągu 24–48 godz.) włączyć leki przeciwwirusowe. Są to przede wszystkim inhibitory neuraminidazy, aktywne wobec wirusów grypy A i B: oseltamiwir (dostępny w Polsce), zanamiwir i peramiwir. Hamują one zależne od neuraminidazy uwalnianie i rozmnażanie wirusów. Inną substancją aktywną wobec wirusów grypy (obecnie niedostępną w Polsce) jest marboksyl baloksawiru – wybiórczy inhibitor endonukleazy wirusa grypy hamujący transkrypcję wirusowego RNA, skuteczny wobec wirusów A i B. Leki starszej generacji należące do inhibitorów M2 – amantadyna i rymantadyna – są aktywne tylko wobec wirusów grypy A i obecnie niezalecane ze względu na powszechną oporność tych patogenów na ich działanie. Wszystkie szczepy wirusów grypy sezonowej (z nielicznymi wyjątkami) wykazują aktualnie wrażliwość na inhibitory neuraminidazy oraz inhibitor endonukleazy. W razie podejrzenia grypy w grupach ryzyka i u osób ciężko chorych nie czeka się na laboratoryjne potwierdzenie zakażenia – w oczekiwaniu na wyniki testów włącza się leki w ramach terapii empirycznej.

U większości chorych na grypę o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu spoza grupy zwiększonego ryzyka i u pacjentów, którzy zgłaszają się w okresie ustępowania objawów, nie ma konieczności stosowania leków przeciwwirusowych. W przypadku pojawienia się powikłań grypy, czyli zapalenia płuc, nadkażeń bakteryjnych czy ciężkiego przebiegu zakażenia, niezbędne bywa leczenie szpitalne.

Profilaktyka grypy

Profilaktyka zakażeń jest szczególnie istotna w sezonach epidemicznych. Do nieswoistych metod zaliczamy:

• higienę rąk,
• stosowanie masek ochronnych (zwłaszcza przez osoby z objawami),
• unikanie zatłoczonych miejsc i bezpośredniego kontaktu z zakażonymi,
• wspomaganie odporności przez zbilansowaną dietę, odpowiednie nawadnianie i kontrolę schorzeń przewlekłych.

Do metod profilaktyki swoistej należą szczepienia ochronne, zalecane w pierwszej kolejności osobom z grup ryzyka. W przypadku potwierdzonej ekspozycji na wirusa grypy stosuje się profilaktyczne dawki leków przeciwwirusowych, przede wszystkim oseltamiwiru.

Piśmiennictwo

1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2022. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
2. Ministerstwo Zdrowia. Grypa, https://www.gov.pl/web/zdrowie/grypa [dostęp: 22.06.2023].
3. Państwowy Zakład Higieny. Zachorowania na grypę w Polsce, http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/grypa/index.htm [dostęp: 22.06.2023]
4. Tuna N, Karabay O, Yahyaoğlu M. Comparison of efficacy and safety of oseltamivir and zanamivir in pandemic influenza treatment. Indian J Pharmacol 2012; 44(6): 780–783. 
5. World Health Organization. Guidelines for the clinical management of severe illness from influenza virus infections. Geneva, WHO 2021.