Nowotwór stercza

Jak często występuje nowotwór stercza?

Nowotwory stercza mogą występować w postaci złośliwej lub łagodnej. Łagodnym nowotworem stercza jest gruczolak, częsty u mężczyzn w wieku podeszłym. Z kolei najczęstszym typem złośliwego nowotworu stercza jest gruczolakorak (rak gruczołowy).

Wykrywalność nowotworów stercza rośnie w krajach rozwiniętych, głównie z uwagi na coraz większą świadomość społeczną i coraz powszechniejsze prowadzenie badań przesiewowych (oznaczanie markera PSA we krwi obwodowej). Obecnie szacuje się, że w Polsce nowotwór stercza jest drugim co do częstości nowotworem u mężczyzn (częściej rozpoznaje się tylko raka płuca). Szczyt zachorowań na nowotwory prostaty przypada po 70. roku życia.

Przyczyny nowotworu stercza

Podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów, przyczyny nowotworów gruczołu krokowego nie są jednoznacznie poznane. Prawdopodobnie część przypadków ma podłoże genetyczne – obserwuje się np. zwiększony odsetek zachorowań na nowotwór złośliwy stercza w rodzinach obciążonych występowaniem mutacji genów BRCA1 i BRCA2 (u kobiet mutacje te odpowiadają za rozwój nowotworów piersi i jajnika).

Znane są natomiast czynniki zwiększające ryzyko raka stercza. Należą do nich:

• wiek podeszły (ryzyko wzrasta z wiekiem mężczyzny)
• obciążenie rodzinne 
• wysoki poziom testosteronu i narażenie na androgeny (męskie hormony płciowe)
• otyłość i dieta wysokotłuszczowa
• palenie papierosów
• rasa czarna.

Jak objawia się rak stercza?

W początkowym stadium rak stercza może pozostawać bezobjawowy albo dawać objawy przypominające przerost gruczołu krokowego: częstomocz czy uczucie stałego parcia na mocz i/lub niepełnego opróżnienia pęcherza bezpośrednio po oddaniu moczu. Ucisk na pęcherz moczowy – skutek powiększania się guza – może powodować krwiomocz, zakażenie układu moczowego (w wyniku stałego zalegania moczu w pęcherzu), a nawet całkowite zatrzymanie moczu, co wymaga cewnikowania pęcherza.

Większość nowotworów złośliwych prostaty diagnozowanych jest na wczesnym etapie, zanim pojawią się przerzuty i wystąpią późne powikłania. Do późnych symptomów raka stercza zalicza się takie niespecyficzne dolegliwości, jak nasilające się bóle w podbrzuszu i miednicy, obrzęki kończyn dolnych czy uogólnione bóle kostne o dużym stopniu nasilenia (związane z obecnością przerzutów do kości).

Jakie są możliwości leczenia raka stercza?

Wyboru sposobu leczenia dokonuje lekarz prowadzący na podstawie stopnia zaawansowania i typu nowotworu (ocena złośliwości według skali Gleasona), lokalizacji zmiany oraz stanu ogólnego i wieku pacjenta.

We wspomnianej skali Gleasona (ang. Gleason score) stopień zróżnicowania komórek jest punktowany od 1 do 5 – im wyższy wynik, tym bardziej złośliwy nowotwór. Raka kwalifikuje się tu do jednej z grup ryzyka:

• Gleason score ≤ 6 pkt – nowotwór o niskiej agresywności
• Gleason score = 7 pkt – nowotwór o umiarkowanej agresywności
• Gleason score ≥ 8 pkt – nowotwór o dużej agresywności.

Pierwszym wyborem jest zwykle leczenie operacyjne, pozwalające na doszczętne wycięcie zmiany. Operację przeprowadza się u wszystkich chorych, których spodziewany czas przeżycia wynosi > 10 lat i u których schorzenia towarzyszące ani lokalizacja anatomiczna guza nie wykluczają możliwości zabiegu. Zabieg chirurgiczny polega na wycięciu gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi i grupami węzłów chłonnych w miednicy. O ile nie ma przeciwwskazań, zabiegi wykonuje się metodą laparoskopii, bez konieczności pełnego otwarcia jamy brzusznej.

Jako leczenie uzupełniające stosowana jest zazwyczaj radioterapia (napromieniowanie nowotworu). Gdy nie ma możliwości wykonania operacji, stosuje się hormonoterapię, polegającą na zmniejszeniu stężenia testosteronu (blokada androgenowa), który – w uproszczeniu – jest czynnikiem warunkującym wzrost guza. W zaawansowanej postaci nowotworu można łączyć powyższe metody oraz stosować chemioterapię czy radioterapię przerzutów odległych (także ognisk w kościach). Obecnie, pod warunkiem ścisłej współpracy urologa z radioterapeutami i chemioterapeutami, nawet wyjściowo zaawansowany rak prostaty może być przez wiele lat skutecznie leczony z zachowaniem komfortu życia pacjenta.

W niektórych przypadkach – u chorych w podeszłym wieku, obarczonych licznymi schorzeniami dodatkowymi, z nowotworem o niskim stopniu zaawansowania – przyjmuje się postawę wyczekującą, czyli prowadzi aktywną obserwację. W opisanej sytuacji leczenie może (z uwagi na zwykle powolny rozwój nowotworów stercza) nie tylko nie wydłużyć życia chorego, ale też być obarczone wysokim ryzykiem powikłań.

Profilaktyka nowotworów stercza

Podstawą profilaktyki nowotworów prostaty są regularne badania lekarskie i okresowe wykonywanie prostego badania przesiewowego – oceny stężenia swoistego antygenu stercza, czyli PSA (ang. prostate specific antigen). U większości chorych z nowotworem stercza występuje zwiększone stężenie PSA; normy stężenia antygenu ustala się indywidualnie według wieku pacjenta. Podwyższone stężenie PSA towarzyszy również innym schorzeniom: zapaleniu czy łagodnemu przerostowi gruczołu krokowego, wciąż jednak uznaje się to badanie za odpowiednie do szybkiej identyfikacji pacjentów, u których należy podjąć dalszą diagnostykę onkologiczną. Oznaczenie stężenia PSA wykonuje się z próbki krwi żylnej pobranej od pacjenta – badanie nie wymaga żadnego przygotowania. U części chorych raka gruczołu krokowego można wykryć na podstawie badania palcem przez odbytnicę (badanie per rectum), którego wartość diagnostyczna jest jednak ograniczona i zależy od doświadczenia badającego.

W rzadkich przypadkach pomimo ujemnego wyniku PSA może dochodzić do rozwoju nowotworów stercza. Jeśli u pacjenta występują niepokojące objawy, zalecane jest badanie TRUS (ang. transrectal ultrasonography, ultrasonografia przezodbytnicza) z ewentualnym wykonaniem biopsji, która umożliwia pobranie komórek do badania histopatologicznego.

Piśmiennictwo:

1. Chmaj-Wierzchowska K, Wilczak M. Rak gruczołu krokowego. W: Windak A, Chlabicz S, Mastalerz-Migas A (red.). Medycyna rodzinna. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Termedia, Poznań 2015: 693–694. 
2. Nowotwory złośliwe gruczołu krokowego (C61). Krajowy Rejestr Nowotworów (http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-gruczolu-krokowego-c61).
3. Mottet N, Bellmunt J, Briers E i wsp. Guidelines on Prostate Cancer – European Association of Urology Guidelines 2015. 
4. Zagrodzka M, Brzeziński J, Lichtarski M. Nowoczesna diagnostyka gruczołu krokowego. Med Dypl 2016; 2 (https://podyplomie.pl/medycyna/21092,nowoczesna-diagnostyka-gruczolu-krokowego).