Złamanie szyjki kości udowej

Złamanie szyjki kości udowej - informacje podstawowe

Złamanie szyjki kości udowej należy do złamań wewnątrztorebkowych stawu biodrowego. Ze względu na słabe ukrwienie i duży nacisk na tę okolicę często dochodzi do powikłań takich jak brak zrostu i martwica kości. Istnieje kilka klasyfikacji złamań wewnątrztorebkowych stawu biodrowego. Najczęściej używana jest klasyfikacja Gardena i Pauwelsa. Rozróżnia się złamania podgłowowe, przezszyjkowe i podstawy szyjki. Złamania dzieli się też ze względu na pochylenie przebiegu szczeliny złamania w stosunku do linii poziomej na mniejsze niż 30°, od 30° do 50° oraz większe lub równe 50°. Główne znaczenie dla wyboru sposobu leczenia ma to, czy złamaniu towarzyszy przemieszczenie, czy też nie. Złamania szyjki kości udowej zasadniczo leczy się operacyjnie. Zabieg należy wykonać jak najszybciej, najlepiej w ciągu pierwszej doby po złamaniu.

Przyczyny złamania szyjki kości udowej

Najczęstszą przyczyną złamania są urazy. Do złamania zwykle dochodzi u osób starszych, ze zmniejszoną gęstością mineralną kości (osteoporozą i osteopenią), małą aktywnością fizyczną, a także podatnych na upadki. Znaczenie mają także czynniki zwiększające ryzyko upadków u osób w wieku senioralnym, takie jak: osłabienie i zanik mięśni (sarkopenia), zaburzenia wzroku i słuchu, niedowłady połowicze, zawroty głowy, choroba Parkinsona i inne zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej. Dodatkowo tkankę kostną osłabia przyjmowanie leków sterydowych, nowotwory kości, zaburzenia hormonalne, wrodzona łamliwość kości. Czynnikami ryzyka są również starszy wiek u kobiet i niższy wskaźnik BMI (mała masa ciała) oraz niedobór witaminy D. Najczęstszą przyczyną jest osteoporoza związana ze starzeniem się organizmu i podatnością na złamania przy nawet niewielkich urazach.

Epidemiologia złamania szyjki kości udowej

Częstość tego typu złamań rośnie wraz z wiekiem. Przed 60. rokiem życia częściej występują one u mężczyzn i są głównie związane z wypadkami komunikacyjnymi, wypadkami w pracy i upadkami z wysokości. Po 60. roku życia złamania szyjki kości udowej dotyczą głównie kobiet i są to najczęściej urazy niskoenergetyczne związane z upadkiem jednopoziomowym przy współistniejącej osteoporozie.

Objawy złamania szyjki kości udowej

Główne objawy złamania szyjki kości udowej w wyniku urazu to silny ból w okolicy biodra, niemożność poruszania czy obciążania kończyny, zniekształcenie obrysów stawu i jego tkliwość palpacyjna. Wszelkie bierne ruchy biodra również są bolesne. Kończyna ustawia się w rotacji zewnętrznej, a w przypadku złamań z przemieszczeniem może być skrócona. 

W przypadku tzw. złamania zmęczeniowego, do którego dochodzi samoistnie bez urazu, głównie u osób starszych z osteoporozą, ból ma charakter przewlekły, czasem narastający, promieniujący do pachwiny, uda lub nawet stawu kolanowego. Ból nasila się podczas obciążania kończyny i ustępuje w spoczynku.

Rozpoznanie złamania szyjki kości udowej ustala się na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego i badań dodatkowych. Najbardziej pomocnym badaniem w potwierdzeniu rozpoznania jest zdjęcie radiologiczne. W wątpliwych przypadkach wykonuje się tomografię komputerową.

Zobacz także:

Urazy łąkotek stawu kolanowego

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Septyczne zapalenia stawów

Leczenie złamania szyjki kości udowej

Główną metodą leczenia jest leczenie operacyjne. Jeśli nie ma możliwości przeprowadzenia operacji, np. u pacjentów z ciężkimi chorobami internistycznymi i kardiologicznymi, stosuje się wyciąg zakładany na kończynę lub unieruchomienie w bucie gipsowym zabezpieczającym kończynę przed nadmierną rotacją zewnętrzną. Takie leczenie wymaga jednak pozostania w łóżku nawet do 8 tygodni i jest obarczone wysokim ryzykiem różnego rodzaju powikłań.

Wybór metody operacyjnej zależy od wielu czynników, takich jak: wiek, poziom aktywności, jakość kości oraz rodzaj złamania. Złamania szyjki kości udowej bez przemieszczenia u osób młodych leczy się, stosując stabilizację wewnętrzną za pomocą śrub. 

U osób starszych wykorzystuje się głównie endoprotezoplastykę. Rozróżniamy endoprotezy połowicze (typu Austina Moore’a) i całkowite oraz cementowe i bezcementowe.

W endoprotezoplastyce połowiczej (hemiartroplastyce) zastępuje się szyjkę i głowę kości udowej protezą, pozostawiając własną panewkę. W endoprotezoplastykach całkowitych oprócz szyjki i głowy wymienia się panewkę stawu biodrowego na sztuczną. 

Endoprotezy cementowe to takie, w których zastosowanie cementu kostnego zapewnia natychmiastowe bezpieczne ustabilizowanie protezy w kanale kości udowej. W przypadku endoprotez bezcementowych nie wykonuje się mocowania cementem kostnym, ale czeka, aż proteza wgoi się w kość. 

Bezcementową alloplastykę połowiczą stosuje się przede wszystkim u pacjentów mało chodzących ze złamaniami z przemieszczeniem. Cementowa alloplastyka połowicza daje lepsze wyniki kliniczne niż proteza bezcementowa i jest wykorzystywana głównie u pacjentów po złamaniach, którzy oprócz tego mają zdrowy staw biodrowy. Endoprotezoplastyki całkowite, obecnie najczęściej stosowane, w przeszłości zarezerwowane były dla pacjentów po złamaniach szyjki kości udowej i ze współistniejącymi zmianami zwyrodnieniowymi stawu.

Alloplastyka stawu biodrowego jest skuteczną metodą leczenia, umożliwiającą pacjentowi szybką pionizację i naukę chodu. Pozwala to na ograniczenie powikłań związanych z długim unieruchomieniem, takich jak: zapalenie płuc, odleżyny, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zapalenie dróg moczowych, niewydolność krążeniowo-oddechowa.

Po zabiegu operacyjnym konieczna jest rehabilitacja, która ma na celu przede wszystkim szybkie uruchomienie pacjenta, pionizację i naukę chodu, a następnie powrót do pełnej samodzielności. Ćwiczenia stosuje się już pierwszego dnia po zabiegu i są to ćwiczenia oddechowe, przeciwzakrzepowe, izometryczne. Kończynę zabezpiecza się przed przywodzeniem w celu ochrony przed zwichnięciem protezy. W kolejnym etapie uczy się pacjenta chodzić za pomocą balkonika, potem kul łokciowych i prowadzi ćwiczenia wzmacniające kończyn dolnych i górnych.

Profilaktyka złamania szyjki kości udowej

Profilaktyka obejmuje przede wszystkim zabezpieczenie pacjentów geriatrycznych przed upadkami. Należy usunąć z podłogi wszelkie przeszkody, jak dywany, chodniki, kable itp. W nocy dobrze jest zadbać o dodatkowe oświetlenie w sypialni i łazience oraz podświetlane włączniki światła. W łazience można zastosować dodatkowe uchwyty i maty przeciwpoślizgowe. Zaleca się unikanie korzystania ze schodów, o ile to możliwe, a jeżeli nie, korzystanie z poręczy i pokonywanie schodów pojedynczo. Należy także zwalczać zawroty głowy i leczyć choroby powodujące zaburzenia równowagi. Ważne jest optymalne dobranie dawek leków uspokajających i obniżających ciśnienie tętnicze, aby nie powodować nadmiernej senności i spadków ciśnienia tętniczego kończących się omdleniem. Osoby starsze powinny dbać o prawidłowe nawodnienie, suplementację witaminy D₃ i wapnia, unikać palenia papierosów i picia alkoholu.

Piśmiennictwo

1. Duffin M, Pilson HT. Technologies for Young Femoral Neck Fracture Fixation. J Orthop Trauma 2019; 33 Suppl 1: S20–S26. 
2. Dziak A, Tylman D (red.). Traumatologia narządu ruchu. Tom 1. PZWL, Warszawa 2015.
3. Florschutz AV i wsp. Femoral neck fractures: current management. J Orthop Trauma 2015; 29(3): 121–129. 
4. Jiang YX i wsp. Proportion of stable femoral neck fracture types in different age groups: a population-based study. J Int Med Res 2022; 50(12): 3000605221138481. 
5. Ju DG i wsp. Nationwide Analysis of Femoral Neck Fractures in Elderly Patients: A Receding Tide. J Bone Joint Surg Am 2017; 99(22): 1932–1940.