Profil ogólny badania biochemicznego krwi – co zawiera?

Przygotowanie do badania krwi

Przy wyborze oznaczeń wchodzących w skład pakietu ogólnego należy pamiętać o kilku zasadach:

• glukoza (cukier) powinna być oznaczana na czczo – dlatego decydując się na pakiet badań zawierających ten parametr, do punktu pobrań trzeba zgłosić się rano przed spożyciem posiłku; należy poinformować lekarza, jeżeli oznaczenie glukozy miało miejsce po jedzeniu;
• jeżeli badanie wykonywane jest rutynowo, raz na rok-dwa, aby sprawdzić ogólną kondycję organizmu, nie warto zgłaszać się na pobranie podczas infekcji, np. przeziębienia – najprawdopodobniej wywoła ona zmiany w obrazie morfologii krwi, które mogą wymagać weryfikacji kolejnym badaniem;
• oddając próbkę na badanie ogólne moczu, należy pamiętać, aby oddać mocz zaraz po przebudzeniu, ze środkowego strumienia (czyli oddając początkową i ostatnią porcję do toalety, a nie do “kubeczka”), po przemyciu wodą z mydłem okolicy moczowo-płciowej. Próbka powinna zostać oddana do specjalnego plastikowego pojemnika, który należy wcześniej zakupić w dowolnej aptece (zwykle kosztuje on mniej niż 2 zł). O ile nie jest to bezwzględnie konieczne, warto zrezygnować z badania podczas miesiączki. Nie należy go wykonywać także po intensywnym wysiłku fizycznym.

Oznaczenia, które zazwyczaj wchodzą w skład profilu ogólnego, dostępnego w laboratoriach komercyjnych, są także dostępne w ramach podstawowej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (POZ i AOS). Można więc poprosić lekarza rodzinnego lub innego specjalistę o ich zlecenie.

Morfologia krwi obwodowej

Morfologia to jedno z najpowszechniejszych i równocześnie najważniejszych badań, dostarczające wielu istotnych informacji. Nie należy do typowych oznaczeń biochemicznych, ale jest szeroko wykorzystywane w diagnostyce, dlatego lekarze, zlecając bardziej szczegółowe badania, często decydują się na uwzględnienie morfologii. Poza “zwykłą” morfologią, można wykonać także morfologię z rozmazem, która dostarcza więcej informacji na temat układu białokrwinkowego krwi, czyli tego, który odpowiada za reakcje odpornościowe organizmu, np. zwalczanie infekcji.

Szczegółowe omówienie tego badania znajduje się pod tym linkiem.

Interpretacja morfologii krwi – normy i możliwe choroby

Morfologia wykorzystywana jest w diagnostyce chorób i stanów, takich jak:

• niedokrwistość,
• infekcje, stany zapalne,
• skazy krwotoczne, małopłytkowość,
• choroby alergiczne,
• nowotwory hematologiczne (przede wszystkim białaczki),
• zaburzenia odporności,
• choroby pasożytnicze.

Odczyn Biernackiego – OB

Można powiedzieć, że to polski akcent wśród badań laboratoryjnych – zjawisko opadania erytrocytów zostało odkryte bowiem w 1897 roku przez Edmunda Biernackiego. Bywa także nazywany odczynem opadania krwinek czerwonych (poza Polską używa się skrótu ESR) i podobnie jak morfologia, nie jest typowym badaniem biochemicznym. Norma OB to:

• <3-15 mm/h dla kobiet; po 65. r.ż.: <3-20 mm/h;
• 1-10 mm/h dla mężczyzn; po 65. r.ż: 1-20 mm/h [1].

Wartości podwyższone można spotkać w stanach zapalnych organizmu: infekcjach bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych, a także w chorobach przewlekłych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, w nowotworach złośliwych, niektórych niedokrwistościach oraz w okresie po zabiegach operacyjnych i urazach [1]. Wysokie, trzycyfrowe wartości to alarmujący sygnał, wymagający pilnej konsultacji z lekarzem.

Wartości obniżone spotykane są w rzadszych chorobach – czerwienicy prawdziwej i rzekomej, niedokrwistości sierpowatokrwinkowej i w stanach przebiegających ze zmniejszonym stężeniem fibrynogenu. Więcej informacji o OB zawiera publikacja dostępna tutaj.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu to obok morfologii jedno z częściej zlecanych oznaczeń, które ma zastosowanie zarówno w diagnostyce infekcji układu moczowego czy zapaleń nerek, jak również jako profilaktyczne badanie wykonywane okresowo u zdrowych pacjentów.

Dzięki badaniu ogólnemu moczu można stwierdzić:

• infekcję układu moczowego, o której świadczy obecność azotynów, leukocyturia (a więc obecność >4 leukocytów, czyli białych krwinek, wpw), nabłonków płaskich; obecność bakterii w moczu również może wskazywać na infekcję, ale warto pamiętać o tym, że często pochodzą one z zanieczyszczenia próbki niegroźnymi bakteriami na stałe bytującymi w okolicy cewki moczowej;
  • należy pamiętać, że za wyjątkiem ciąży oraz niektórych rzadszych stanów, zakażenie układu moczowego bez objawów nie jest powodem włączenia antybiotykoterapii!;
• krwinkomocz, krwiomocz – przy obecności erytrocytów (czerwonych krwinek) w moczu; istotny krwinkomocz to taki, który stwierdza się w kilku próbkach moczu;
• uszkodzenie cewek nerkowych, zapalenie kłębuszków nerkowych – w zależności od rodzaju wykrytych wałeczków;
• kwasicę ketonową lub ketozę przy obecności związków ketonowych;
• niewyrównaną cukrzycę przy wysokich wartościach glukozy (cukru) w moczu; mogą one być wariantem normy, jeżeli pacjent przyjmuje leki z grupy inhibitorów SGLT2, tzw. flozyn (leki stosowane w cukrzycy typu 2, niewydolności serca i przewlekłej chorobie nerek);
• białkomocz, który będzie wykładnikiem m.in. infekcji układu moczowego, uszkodzenia nerek w przebiegu cukrzycy, niewydolności serca czy nadciśnienia tętniczego [1].

Więcej szczegółowych informacji o badaniu ogólnym moczu znajdziecie w tym artykule.

Jonogram (sód, potas)

Jonogram, elektrolity – pod tymi hasłami zazwyczaj skrywa się oznaczenie stężenia:

• sodu (135-145 mmol/l);
• potasu (3,8-5,5 mmol/l) [1].

Czasami zleca się również oznaczenie stężenia chlorków, wapnia i magnezu.

Badanie wykonuje się często u osób odwodnionych i wymagających podaży płynów dożylnych, a także w diagnostyce zaburzeń rytmu serca, przewlekłego zmęczenia, nieprawidłowego ciśnienia tętniczego krwi czy obrzęków kończyn dolnych. Częste kontrole stężeń elektrolitów są konieczne m.in. u osób obciążonych niewydolnością serca i przewlekłą chorobą nerek. Niektóre leki wpływają na stężenie jonów, dlatego ich oznaczenie może być konieczne przed włączeniem leczenia. Więcej informacji na temat jonogramu znajduje się w tej publikacji.

Lipidogram

Pod tym pojęciem skrywa się oznaczenie następujących związków:

• cholesterolu całkowitego, 
• cholesterolu HDL,
• cholesterolu LDL,
• trójglicerydów.

Badanie to odgrywa kluczową rolę w diagnostyce i leczeniu dyslipidemii, jest również istotnym elementem holistycznego podejścia do leczenia pacjentów z otyłością, cukrzycą, a także tych po zawale serca i udarze mózgu. Zakres norm dla poszczególnych składowych lipidogramu przedstawiono w tabeli. Więcej szczegółowych informacji dotyczących tego badania przygotowaliśmy w tym artykule.

Glukoza

Glukoza (potocznie określana po prostu jako “cukier”) powinna być oznaczana na czczo i służy przede wszystkim diagnostyce cukrzycy. Jest badaniem tanim, łatwo dostępnym i może być wykorzystywana w celach wczesnego wykrywania tej choroby. Zakres normy dla stężenia glukozy po nocnym poście to 3,9-5,5 mmol/l, czyli 70-99 mg/dl. Przy podwyższonych wartościach mówimy o:

• nieprawidłowej glikemii na czczo (5,6-6,9 mmol/l lub 100-124 mg/dl);
• nieprawidłowej tolerancji glukozy (uwaga! bierzemy pod uwagę wynik uzyskany w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT), tzw. krzywej cukrowej: 7,8-11,1 mmol lub 140-200 mg/dl);
• cukrzycy– jeżeli uzyskano:
  • wynik ≥11,1 mmol/l (≥200 mg/dl) – tzw. glikemia przygodna, czyli mierzona w ciągu dnia, a nie na czczo – i występują objawy cukrzycy (m.in. nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, przewlekłe zmęczenie, nawracające infekcje układu moczowo-płciowego, przedłużające się gojenie ran);
  • dwukrotnie wyniki >7 mmol/l (>126 mg/dl) na czczo;
  • wynik ≥11,1 mmol/l (≥200 mg/dl) w 120. minucie OGTT, tzw. krzywej cukrowej [3].

Ponadto, cukrzycę rozpoznać przy HbA1c 7,5% lub więcej. Prawidłowe przygotowanie do badania OGTT omówiono w artykule dostępnym pod tym linkiem.

Obniżone stężenie glukozy to hipoglikemia, która może być efektem przyjmowanych leków (np. insuliny) czy pojawiać się np. po intensywnym wysiłku fizycznym lub w przebiegu głodzenia.

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, związaną z utrzymującym się stanem hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi [3]. Jest czynnikiem ryzyka innych chorób, w szczególności oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych [3]. Objawy, które mogą nasuwać jej podejrzenie, to:

• częste oddawanie moczu,
• wzmożone pragnienie,
• utrata masy ciała niewytłumaczona celowym odchudzaniem,
• osłabienie, wzmożona senność,
• zmiany ropne na skórze,
• stan zapalny narządów moczowo-płciowych [3].

Mocznik i kreatynina

Te parametry służą ocenie funkcjonowania nerek. W przypadku mocznika norma stężenia wynosi 2,5-6,7 mmol/l (15-40 mg/dl), a dla kreatyniny to 53-115 μmol/l (0,6-1,3 mg/dl) [1].

Wzrost stężenia mocznika i kreatyniny nasuwają podejrzenie niewydolności nerek, ale występują także w przypadku odwodnienia lub diety wysokobiałkowej w przypadku mocznika. Obniżone stężenie kreatyniny spotykane jest przede wszystkim u osób z niską masą mięśniową, a w przypadku mocznika u osób z chorobami wątroby bądź dietą niskobiałkową. Regularna kontrola parametrów jest kluczowa u pacjentów z chorobami nerek, a więcej informacji o nich przygotowaliśmy w tej publikacji.

Próby wątrobowe

Próbami wątrobowymi najczęściej określa się oznaczenie laboratoryjne trzech enzymów, skrótowo zapisywanych jako:

• ALT (<40 IU/l),
• AST (<40 IU/l),
• GGT, można spotkać się także z zapisem GGTP (<40 IU/l dla mężczyzn, <35 IU/l dla kobiet) [1].

Podwyższone wartości parametrów najczęściej kojarzone są z alkoholową chorobą wątroby, ale to tylko jedna z wielu możliwych diagnoz. Należy wziąć pod uwagę także m.in. wirusowe i autoimmunologiczne zapalenia wątroby, stłuszczenie i marskość wątroby, uszkodzenie narządu przez leki i toksyny [1]. W diagnostyce tych schorzeń wykorzystuje się także inne badania, na temat których więcej informacji przygotowaliśmy w tym artykule.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

1. Interna Szczeklika – mały podręcznik 2023/2024.
2. Solnica, B., Sygitowicz, G., Sitkiewicz D., et al. (2024). Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego dotyczące diagnostyki laboratoryjnej zaburzeń gospodarki lipidowej. 2024. Diagn Lab., 60(1), 1-24. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.4954
3. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą – 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. (2023). Current Topics in Diabetes, 4(3–4).